Έλληνας καλλιτέχνης Ανδρέας Αγγελιτάκης: Στην αναζήτηση της ανακατασκευής των αρχαίων μνημείων

Το διαμέρισμα του Ανδρέα Αγγελιτάκη στο κέντρο της Αθήνας βρίσκεται στα Εξάρχεια, γνωστό για τη χαμηλή του ανοχή στο status quo. Τα αναρχικά άσματα και οι άτακτες συζητήσεις υπαγορεύουν την ατμόσφαιρα εδώ και η αταξία της προσελκύει φυσικά τους καλλιτέχνες. Το σπίτι Αγγελιτάκη φαίνεται να προσφέρει μια διαφορετική αθηναϊκή ιστορία. Οι πολυθρόνες του είναι χτισμένες με υποβραχιόνια που μοιάζουν με αρχαίες μαρμάρινες στήλες. Υφάσματα με κλασικά μοτίβα κρέμονται από το ταβάνι. Φαίνεται, με την πρώτη ματιά, σαν ένα απαλό εξωραϊσμό της Χρυσής Εποχής του Περικλή.

Αλλά η εμφάνιση είναι κάπως προσωρινή, λέει ο Αγγελιδάκης, ο οποίος χρησιμοποιεί το διαμέρισμα για να βάλει τις τελευταίες πινελιές στη νέα του έκθεση στο Espace Niemeyer του Παρισιού, που θα διαρκέσει έως τις 30 Οκτωβρίου. Η εγκατάσταση που ανατέθηκε από το έργο σύγχρονης τέχνης του ωρολογοποιού Audemars Piguet, έχει έναν φανταστικό τίτλο. «Κέντρο Κριτικής Αρχαιότητας». Αλλά ο ειρωνικός σκοπός του είναι ξεκάθαρος με την πρώτη ματιά.

Η απαλότητα των υφασμάτων και των επίπλων, κατασκευασμένα από μπλοκ αφρού, είναι ένα σημαντικό μέρος της δουλειάς: εδώ είναι τα διάσημα μνημεία της πρωτεύουσας της Ελλάδας, που διασώθηκαν από την κλισέ και τη φόρμουλα αναπαραγωγή τους μέσω της χιουμοριστικής ανακατασκευής τους. Στην πραγματική ζωή, οι αρχαιότητες της Αθήνας είναι ιερές, υπενθυμίζουν τις περασμένες δόξες της πόλης. Στον ζεστό χώρο του Αγγελιτάκη υποδέχονται και παρέχουν ένα ασφαλές καταφύγιο από τον ξέφρενο έξω κόσμο.

Είναι ένας τόπος γεμάτος οπτικές χρήσεις: μια σειρά από μικρά αγάλματα ενός γυμνού άνδρα, πρώτα, που στέκεται στο ιωνικό κιονόκρανο μιας στήλης. Τότε το κεφάλαιο ανεβαίνει μέσα του και γίνεται σαν φουσκωτή φούστα. Έπειτα, ακόμα πιο ψηλά, μοιάζει με το προστατευτικό γέμισμα μιας φανέλας αμερικανικού ποδοσφαίρου. Στη συνέχεια, τελικά, τυλίγεται γύρω από τα μάτια του σαν ένα ακουστικό εικονικής πραγματικότητας.

Αλλά η παράσταση έχει περισσότερα από αυτό. Το “Κέντρο” έχει επίσης φιλοσοφικό σκοπό. Ένα είδος προκλητικής επανάληψης της αρχαίας ιστορίας. «Έχω εμμονή με την αρχιτεκτονική και τις αντίκες από μικρός», μου λέει ο Αγγελιτάκης. «Η αρχική μου απάντηση [to receiving the commission] Ρύθμιση του κέντρου για να εξερευνήσετε αυτήν την ιδέα των «μαλακών ερειπίων» ως ένα μέρος για να χαλαρώσετε και να κάνετε παρέα.

Αλλά αργότερα συνέλαβε την ιδέα του κέντρου ως «οποιουδήποτε οργανισμού αναζήτησης», βασισμένος σε έναν συνδυασμό λογοτεχνικής ιστορίας και δικής του αυτοβιογραφίας. Η εγκατάστασή του επικεντρώθηκε στον Ναό του Ολυμπίου Διός, τα ερείπια του οποίου στέκονται ακόμα περήφανα στο κέντρο της πόλης και που έγινε σημαντικός χώρος στην ανατροφή του. «Παλιά ήταν μια περιοχή που ταξιδεύει για ομοφυλόφιλους», λέει και δεν μιλάει για αρχαιότητα εδώ. «Θυμάμαι ξεκάθαρα την πρώτη φορά που με πήγε ο φίλος μου εκεί και είδα όλες αυτές τις δραστηριότητες να γίνονται ακριβώς δίπλα στο ναό. Μου έδειξε μια εντελώς διαφορετική πλευρά της Αθήνας. Άρχισα να ανακαλύπτω τη δική μου εκδοχή της πόλης και πώς να βλέπω το παρελθόν.

Όσο βαθύτερα εμβαθύνει στο θέμα του, τόσο περισσότερο ενδιαφερόταν για τα περιθώρια πίσω από γνωστές ιστορίες. Ο ναός ξεκίνησε αρχικά τον έκτο αιώνα π.Χ., την εποχή των τυράννων που κυβέρνησαν την πόλη, και εγκαταλείφθηκε από τη δημοκρατική κυβέρνηση που τους διαδέχθηκε και δεν άρεσε η μεγάλη κλίμακα του έργου.

Αιώνες αργότερα, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός, στο πλαίσιο ενός μεγαλύτερου οικοδομικού έργου, αποφάσισε να ολοκληρώσει το κτίριο, τα ερείπια του οποίου βλέπουμε σήμερα. Αλλά δεν προοριζόταν να παραμείνει ανέπαφο και αφαιρέθηκε σε μεγάλο βαθμό τον Μεσαίωνα για το μάρμαρο του. Σε αυτές τις ανατροπές της τύχης και τα στρώματα ερμηνείας βρήκε έμπνευση ο Αγγελιτάκης.

Για παράδειγμα, στις παλαιότερες φωτογραφίες του ναού από τα μέσα του 19ου αιώνα, υπάρχει μια μικρή καλύβα πάνω από δύο από τις κολώνες του. Είναι η κατοικία ενός στυλίτη μοναχού που λέγεται ότι έζησε εκεί 20 χρόνια. «Φυσικά οι αρχαιολόγοι γκρέμισαν την καλύβα και την έσβησαν από κάποιες φωτογραφίες», λέει. «Είναι μια ιστορία που δεν ταιριάζει στην ιστορία τους».

Τώρα μια εκδοχή του εξοχικού εκτίθεται στο κέντρο του στο Παρίσι. «Κοιτάζοντας τα τελευταία δύο χρόνια και τις δοκιμές συμπεριφοράς του Covid, μου έκανε εντύπωση ότι όλοι έχουμε γίνει ευγενικοί στυλιζαρισμένοι μοναχοί, μόνο που δεν είναι η στήλη που μας κρατά ψηλά, αλλά όλα όσα χρησιμοποιούμε ως ανακούφιση. Από αντικαταθλιπτικά μέχρι βιταμίνες και ενεργειακά θεραπευτικά».

Μια άλλη τυχαία ιστορία από τη σύγχρονη ιστορία του ναού είναι για την κατάρρευση μιας στήλης που έσπασε σε κομμάτια. «Ερμηνεύτηκε ως κακός οιωνός και κυκλοφορούσαν πολλές δεισιδαιμονίες και φήμες», λέει ο Αγγελιτάκης. «Έτσι οι άνθρωποι συνέρρεαν για να δουν την πεσμένη στήλη». Δείχνει μια παλιά φωτογραφία στον τοίχο που δείχνει το πλήθος. «Βλέπεις αυτά τα τραπέζια τριγύρω; Συνηθίζεται να σερβίρουμε καφέ σε όλους όσους έρχονται να το επισκεφτούν. Και ήταν τα πρώτα καφενεία της περιοχής.

Τον ρωτάω τι είδους ιστορία, αν τα έργα του αμφισβητούν τις αρχαίες παραδοσιακές αφηγήσεις θέλω θα ειπωθεί. «Δεν είναι τόσο να δίνεις μια νέα ιστορία όσο να κάνεις ερωτήσεις», απάντησε. Αναφέρει την κατεδάφιση του τζαμιού στο κέντρο του Παρθενώνα τον 19ο αιώνα. «Θέλω να μάθω γιατί ο Παρθενώνας θεωρείται λιγότερο ενδιαφέρον [with] Ένα τζαμί μέσα του», λέει.

Μιλώντας για το συγκεκριμένο κτίριο, τον ρωτάω αν έχει κάποια σκέψη για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα. «Ειλικρινά, δεν είναι κάτι που προσεγγίζει το κέντρο», λέει παιχνιδιάρικα, προβάλλοντας τις προσωπικές του απόψεις στο φανταστικό του σκηνικό. “Είναι ένα υπερεκτιμημένο θέμα. Λατρεύω τη ζωφόρο του Παρθενώνα, αλλά χρησιμοποιώ το Google όταν θέλω να το δω – δεν πρόκειται να πάω σε μουσείο.

Ο Αγγελιτάκης εκπαιδεύτηκε ως αρχιτέκτονας στο Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής της Νότιας Καλιφόρνια, ελκυσμένος από την εννοιολογική προσέγγιση της σχολής στον κλάδο. Περιγράφει τη μεθοδολογία του ως αντιστροφή της «τάξης της αντίληψης από την αναπαράσταση στην παραγωγή κτιρίων», που σημαίνει ότι δεν δημιουργεί τίποτα. Έχει σχέδιο; «Δεν νομίζω. Όταν μετακόμισα στο Λος Άντζελες, ανακάλυψα γιατί ήθελα να γίνω αρχιτέκτονας, που ήταν να κατανοήσω τις έννοιες και τους λόγους πίσω από τα κτίρια.

Λέει ότι τα σπίτια στο έργο του στο Espace Niemeyer, που σχεδιάστηκε από τον Oscar Niemeyer ως έδρα του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος τη δεκαετία του 1960, δεν θα μπορούσαν να είναι πιο ταιριαστά.

“Ο Niemeyer είναι ένας από εκείνους τους αρχιτέκτονες που οραματίστηκαν τον δημόσιο χώρο και τη δημόσια δραστηριότητα πολύ ζωντανά, αλλά για ένα είδος μέλλοντος που δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Δεν εργαζόμαστε όλοι σε γραφεία όπως η Brasilia με φανταστικούς καναπέδες και μπρουταλιστικούς εσωτερικούς χώρους. Ενώ βλέπω ένα παρελθόν που είναι λίγο διαφορετικό από αυτό που φανταζόμαστε, η ιστορία του είναι ακόμα αρμονική.

“Έτσι βάζει ένα ευέλικτο παρελθόν σε ένα φανταστικό μέλλον. Είναι τόσο τέλειο.”

Παρά το πειραχτικό ταξίδι στο χρόνο, ο Αγγελιτάκης κάνει κάποια αιχμηρά σχόλια για τη σημερινή Αθήνα στην εγκατάστασή του. Σε μια γωνιά, μερικοί μεγάλοι πλαστικοί κάδοι είναι στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλον, τέτοιος που θα κοσμούσε κάθε αστικό εργοτάξιο. «Το κέντρο βρήκε αυτές τις πλαγιές των ερειπίων γύρω από το μέρος», λέει ο deadpan. “Αλλά τα είδα ως στήλες. Ένα είδος νέας αρχιτεκτονικής τάξης για την πόλη. Η εντολή Airbnb.”

«Ανδρέας Αγγελιτάκης: Κέντρο Κριτικής της Αρχαιότητας», Espace Niemeyer, Παρίσι, έως τις 30 Οκτωβρίου, espace-niemeyer.fr