Η βραβευμένη με Όσκαρ ταινία Zorba του Έλληνα συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη περνάει μακριά: Ένας χαιρετισμός

Το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού επιβεβαίωσε στις 2 Σεπτεμβρίου ότι ο σημαντικός Έλληνας συνθέτης Μίκης Θεοδωράκης πέθανε σε ηλικία 96 ετών στο νοσοκομείο.

Ο Ζορμπάς ο Έλληνας
(1964). Η μουσική έκανε τον Θεοδωράκη διάσημο σε όλο τον κόσμο και η ταινία έγινε κλασική.

Για τους μη Έλληνες, το «Συρτάκι», ένας χορός που εμφανίζεται στην ταινία, έχει γίνει συνώνυμο του ελληνικού λαϊκού χορού – παρά την εφεύρεση της χορογραφίας ταινιών.

Ο Θεοδωράκης συνέθεσε ένα μεγάλο σύνολο έργων, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από χίλια τραγούδια, βασισμένα κυρίως σε ελληνικά ποιήματα, τα οποία έγιναν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας. Τα απλά συναισθηματικά λαϊκά τραγούδια του, ριζωμένα σε ελληνικά κείμενα και παραδόσεις, τον έκαναν εμβληματική φιγούρα στους αριστερούς κύκλους. Ο Θεοδωράκης έγραψε επίσης μια σειρά από συμφωνίες, όπερες, κομμάτια δωματίου, μουσική μπαλέτου και ταινίες.

Αντιστασιακός και πολιτιστικός επαναστάτης

Ο Μίκης Θεοδωράκης γεννήθηκε στις 29 Ιουλίου 1925, στο νησί της Χίου στο Αιγαίο Πέλαγος. Συνέθεσε τα πρώτα του τραγούδια σε ηλικία 13 ετών και έδωσε την πρώτη του συναυλία σε ηλικία 17 ετών. Ασχολήθηκε με την κλασική μουσική, ονειρεύτηκε την καριέρα ενός μουσικού και πήρε μαθήματα. Στο Ωδείο Αθηνών. Αλλά η μοίρα είχε διαφορετικά σχέδια.

Κατά τη διάρκεια του Β ’Παγκοσμίου Πολέμου, ο Θεοδωράκης πολέμησε εναντίον των ναζιστικών Γερμανικών δυνάμεων που κατέλαβαν την Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949), εντάχθηκε στο αριστερό Λαϊκό Μέτωπο. Ο Θεοδωράκης συνελήφθη επανειλημμένα επειδή ήταν αντίπαλος του κομμουνιστικού καθεστώτος και βασανίστηκε βάναυσα, συμπεριλαμβανομένης της ταφής του ζωντανού.

Με την αποφυλάκισή του από το φρικτό στρατόπεδο στις φυλακές της Μακρονήσου, ο Θεοδωράκης ήταν σωματικά σπασμένος, αλλά η αγάπη του για τη μουσική δεν υποχώρησε. Τελείωσε τις σπουδές του στην Αθήνα, συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι και τις ολοκλήρωσε με διάκριση.

Οι κλασικές συνθέσεις του Θεοδωράκη σύντομα πέτυχαν επιτυχία και βραβεία, αλλά με τον καιρό επικεντρώθηκε όλο και περισσότερο στην ελληνική λαϊκή μουσική, εμπνέοντας μια πολιτιστική επανάσταση στην πατρίδα του. Έθεσε κοινωνικά κριτικά κείμενα που έγραψε ο ποιητής Γιάννης Ρίστος σε μουσική και έγραψε για το ταπεινό μπουζούκι, ένα παραδοσιακό ελληνικό έγχορδο όργανο.

Επιτυχημένο διεθνώς και απαγορευμένο στο εσωτερικό

Η ανακάλυψη του Θεοδωράκη στη διεθνή σκηνή ήρθε με το σάουντρακ στο έπος του Χόλιγουντ Zorba the Greek και τον κύκλο του τραγουδιού του Ολοκαυτώματος Mauthausen, το οποίο τραγούδησε το 1965 η 16χρονη Μαρία Βαραντόρη, διάσημη Ελληνίδα τραγουδίστρια και πολιτική ακτιβίστρια. Καθώς η μουσική του ενέπνευσε τους Έλληνες να αναζητήσουν τη σύγχρονη πολιτιστική τους ταυτότητα, ο συνθέτης συνέχισε την πολιτική του δραστηριότητα ως εκπρόσωπος στην Βουλή των Ελλήνων.

Όταν δολοφονήθηκε ο αριστερός ηθοποιός Γρηγόρης Λαμπράκης, σεβαστός από τον Θεοδωράκη, ο συνθέτης έγραψε το σάουντρακ για το πολιτικό θρίλερ Z για την ίδρυση της ελληνικής στρατιωτικής δικτατορίας. Wasταν ένα μνημείο για το είδωλό του και για άλλη μια φορά, το soundtrack επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από την ελληνική λαϊκή μουσική.

Στις 21 Απριλίου 1967, το Στρατιωτικό Συμβούλιο ήρθε στην εξουσία και ο Θεοδωράκης είδε τον εαυτό του να πρέπει να πάει να εργαστεί υπόγεια. Ως ιδρυτής του Εθνικού Μετώπου, συνελήφθη, βασανίστηκε ξανά και στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Ένα διεθνές κίνημα αλληλεγγύης, αποτελούμενο από διάσημους καλλιτέχνες όπως οι συνθέτες Dmitriy Shostakovich και Leonard Bernstein, ο θεατρικός συγγραφέας Arthur Miller και ο τραγουδιστής Harry Belafonte, κατάφεραν να τον αφήσουν ελεύθερο.

Το 1970, ο Θεοδωράκης εξορίστηκε και στάλθηκε εξόριστος στη Γαλλία.

Η μουσική του έχει απαγορευτεί στην Ελλάδα από τον Ιούνιο του 1967 και όποιος την άκουγε έπρεπε να περιμένει τρομερές συνέπειες. Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδισε τον επαναστατημένο Έλληνα μουσικό να ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο και να πραγματοποιήσει περισσότερες από χίλιες συναυλίες.

Κατά τη διάρκεια των παραστάσεών του, μίλησε κατά των δικτατοριών κάθε είδους και συγκέντρωσε υποστήριξη για την αντίσταση ενάντια στη στρατιωτική δικτατορία στη χώρα του. Κατά τη διάρκεια της περιοδείας του, ο Θεοδωράκης δέχτηκε πολιτικούς όπως ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ της Αιγύπτου και ο Παλαιστίνιος ηγέτης Γιασέρ Αραφάτ. Αργότερα ο Γάλλος Πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν και ο Γερμανός Καγκελάριος Βίλι Μπραντ του πρόσφεραν επίσης τη φιλία τους. Εξόριστος στη Γαλλία, συνέθεσε εκτεταμένα μουσικά μαθήματα και ετοίμασε το περίφημο «Canto General» του Χιλιανού ποιητή Πάμπλο Νερούδα.

Oρωας ή προδότης;

Μετά την κατάρρευση της στρατιωτικής δικτατορίας το 1974, ο Μίκης Θεοδωράκης επέστρεψε στην πατρίδα του και εορτάστηκε ως ήρωας και εικόνα της ελευθερίας. Σύντομα, οι συνωμοσίες καθόρισαν για άλλη μια φορά την πολιτική ζωή της Ελλάδας. Ο συνθέτης πέρασε από την παραίτηση στη δέσμευση και από την κοινοβουλευτική δραστηριότητα στην εθελοντική υποχώρηση.

Το 1986, εντάχθηκε με τον Τούρκο συνθέτη Ζέλβο Λιβανέλι στην ίδρυση της Τουρκικής-Ελληνικής Επιτροπής Φιλίας, η οποία στοχεύει να τερματίσει αιώνες εχθροπραξιών μεταξύ γειτονικών χωρών. Και οι δύο δέχθηκαν έντονα πυρά για την προσπάθεια ειρήνης – και οι δύο χαρακτηρίστηκαν «προδότες». Αυτό όμως δεν τους σταμάτησε.

Από το 1990 έως το 1992, ο Θεοδωράκης διετέλεσε υπουργός Επικρατείας στο Κοινοβούλιο αποτελούμενος από έναν μεγάλο συνασπισμό συντηρητικών, σοσιαλιστών και αριστερών. Παρέμεινε προσηλωμένος στη συμφιλίωση μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων με έμφαση στις εκπαιδευτικές και πολιτιστικές μεταρρυθμίσεις.

καλλιτέχνης με οξεία γλώσσα

Αποσύροντας από την κρατική πολιτική, ο Μίκης Θεοδωράκης έγινε μουσικός διευθυντής της Συμφωνικής Ορχήστρας και Χορωδίας της Ελληνικής Ραδιοφωνίας το 1993, εκτελώντας συχνά τη δική του δουλειά. Ακολουθώντας το αρχαϊκό παράδειγμα, επέστρεψε στη συγγραφή λυρικών τραγωδιών, συμπεριλαμβανομένων των αρχαίων μορφών της Μέσης, της Ηλέκτρας και της Αντιγόνης. Έφυγε από τη σκηνή της συναυλίας το 1999 αλλά συνέχισε να συνθέτει.

Ακόμα ακονισμένος σχολιαστής της πολιτικής, επιτέθηκε σθεναρά στα μέτρα λιτότητας που έλαβε η ελληνική κυβέρνηση υπό την πίεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «Ζούμε μια εθνική τραγωδία», είπε το 2012. «Οι Έλληνες έπεσαν άσκοπα σε ελιγμούς στην άβυσσο». Έχει επίσης επικρίνει έντονα την αμερικανική κυβέρνηση και τη συμπεριφορά του Ισραήλ προς τους Παλαιστίνιους επανειλημμένα.

Κατηγορίες για αντισημιτισμό

Το 2003, η κριτική του για την ισραηλινή πολιτική κορυφώθηκε με τη δήλωση: “Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι αυτή η μικρή χώρα είναι η ρίζα του κακού και όχι του καλού. Αυτό σημαίνει ότι η υπερβολική ορθότητα και το πείσμα είναι κακά.” Σε τηλεοπτική συνέντευξη του 2011, αυτοαποκαλούνταν ως «αντισημίτης και αντισιωνιστής» και δήλωσε ότι «Αμερικανοί Εβραίοι» βρίσκονται πίσω από την παγκόσμια οικονομική κρίση, η οποία έφτασε και στην Ελλάδα.

Αυτές οι δηλώσεις συναντήθηκαν με φρικτές αντιδράσεις στο Ισραήλ και στο εξωτερικό. Σε μια συγγνώμη, ο Θεοδωράκης εξήγησε τη θέση του σε επιστολή του προς το Κεντρικό Εβραϊκό Συμβούλιο της Ελλάδας. Αυτό που εννοούσε με τον όρο «η ρίζα του κακού» ήταν οι «ατυχείς πολιτικές» του κράτους του Ισραήλ και των συμμάχων του, των Ηνωμένων Πολιτειών. Το να περιγράφει τον εαυτό του ως «αντισημίτη» ήταν ένα λάθος που έγινε κατά τη διάρκεια της μακράς και εξαντλητικής συνέντευξης. “Αγαπώ τον εβραϊκό λαό, αγαπώ τους Εβραίους!” είπε ο Θεοδωράκης.

Πάντα να παίρνετε θέση

Σε ανοιχτή επιστολή το 2013, ο ηλικιωμένος Θεοδωράκης ανακοίνωσε εμφανώς την «πλήρη απόσυρσή του ως μάχιμος πολίτης». Είπε ότι μετά από 70 χρόνια αγώνα, ένιωσε ότι οι απόψεις του δεν έγιναν αποδεκτές από τον λαό ή την πολιτική ηγεσία.

Αλλά φαίνεται ότι η αποχή εντελώς από τη θέση δεν ήταν επιλογή. Αν και δεν εμφανίζεται πλέον δημόσια, ο Θεοδωράκης σχολίασε τα γεγονότα στην Ελλάδα στην αρχική του σελίδα – για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της κρίσης του κορωνοϊού, όταν η κυβέρνηση στην Αθήνα αρνήθηκε να παράσχει οικονομική υποστήριξη σε άνεργους μουσικούς.

Προς το τέλος της ζωής του, ο Μίκης Θεοδωράκης φαινόταν όλο και πιο πικραμένος, αλλά η μουσική του κληρονομιά παρέμεινε αναμφίβολα. Θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς μουσικούς του 20ού αιώνα.

Αυτό το άρθρο έχει μεταφραστεί από τα Γερμανικά. Πηγή:

DW. Ειδήσεις