Αυξανόμενη πίεση στο Βρετανικό Μουσείο

Αυξάνεται η πίεση στο Βρετανικό Μουσείο – και σε άλλα ιδρύματα σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο – τα τελευταία χρόνια για την αντιμετώπιση αμφισβητούμενων αντικειμένων στις συλλογές τους.

Ανάμεσα στα πιο διάσημα παραδείγματα είναι τα γλυπτά του Παρθενώνα, η τύχη των οποίων είναι αντικείμενο πολλών συζητήσεων.

Οι θησαυροί, γνωστοί και στο Ηνωμένο Βασίλειο ως αγάλματα του Έλγιν, εκτίθενται στο μουσείο από τον 19ο αιώνα. Σε παρασκηνιακές συζητήσεις με την ελληνική κυβέρνηση βρέθηκε ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου, Τζορτζ Όσμπορν.

Το Βρετανικό Μουσείο επιβεβαίωσε στο BBC ότι οι συνομιλίες με την Ελλάδα σχετικά με την τύχη των γλυπτών είναι «συνεχείς και εποικοδομητικές».

Το Parthenon Project, το οποίο επιδιώκει μια συμφωνία πολιτιστικής συνεργασίας, καλεί το Βρετανικό Μουσείο να στείλει τα γλυπτά στη Συλλογή του Παρθενώνα στο Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα με αντάλλαγμα αυτό που περιγράφει ως «κολοσσιαία αντικείμενα που δεν έχουν ξαναδεί εκτός Ελλάδας».

Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη μάσκα 3.600 ετών του Αγαμέμνονα και του αγοριού του Κριτίου.

Εκπρόσωπος του Υπουργείου Πολιτισμού, Μέσων Ενημέρωσης και Αθλητισμού είπε στο BBC ότι η κυβέρνηση «δεν σχεδιάζει να αλλάξει το νόμο» για να επιτρέψει μόνιμες επιστροφές.

Ο Τζορτζ Όσμπορν χρησιμοποίησε τη φράση «win-win» όταν μίλησε στο BBC για τα γλυπτά τον Φεβρουάριο, λέγοντας ότι προσβλέπει σε μια «πιο συνεργατική συμφωνία» μετά από μια «πολύ σκληρή διαμάχη» με τους Έλληνες για περισσότερα από 200 χρόνια.

Υπερασπίστηκε επίσης τη διατήρηση των γλυπτών από το ίδρυμα, περιγράφοντας το Βρετανικό Μουσείο ως «μουσείο της κοινής μας ανθρωπότητας».

Περισσότεροι από τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι επισκέφτηκαν το Βρετανικό Μουσείο το 2022. Οι διαχειριστές πιστεύουν ότι τα γλυπτά του Παρθενώνα αποτελούν ένα «σημαντικό μέρος» της ιστορίας που αφηγείται το μουσείο «των πολιτιστικών επιτευγμάτων σε όλο τον κόσμο, από την αυγή της ανθρώπινης ιστορίας πριν από περισσότερα από δύο εκατομμύρια χρόνια, μέχρι σήμερα».

Τα κλασικά μαρμάρινα αγάλματα κατασκευάστηκαν μεταξύ 447 π.Χ. και 432 π.Χ. για να διακοσμήσουν τον ναό της Αθηνάς (Παρθενώνας) στην Ακρόπολη της Αθήνας.

Τον 19ο αιώνα, ο Βρετανός πρέσβης Λόρδος Έλγιν έλαβε άδεια από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, την κυρίαρχη δύναμη στην Αθήνα, να αφαιρέσει μερικά από τα γλυπτά.

Η συλλογή του μεταφέρθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο και αφού μια επίλεκτη κοινοβουλευτική επιτροπή το 1816 έκρινε τις ενέργειές του νόμιμες, τα γλυπτά του Παρθενώνα μεταφέρθηκαν στο μουσείο με νόμο του Κοινοβουλίου.

Σήμερα, ο Νόμος για το Βρετανικό Μουσείο εμποδίζει το Βρετανικό Μουσείο να επιστρέφει μόνιμα αντικείμενα στην Ελλάδα – και δεν είναι η μόνη χώρα που αμφισβητεί την ιδιοκτησία αντικειμένων στις συλλογές του μουσείου.

Ένα από τα πιο εξέχοντα αμφισβητούμενα αντικείμενα ήταν η περίπτωση των μπρούτζων του Μπενίν, εξαιρετικά πολύτιμα, περίτεχνα γλυπτά κατασκευασμένα από ειδικούς τεχνίτες στη σημερινή σύγχρονη Νιγηρία.

Τον Νοέμβριο, το Μουσείο Horniman στο νοτιοανατολικό Λονδίνο υπέγραψε συμφωνία με τη νιγηριανή κυβέρνηση διεκδικώντας την ιδιοκτησία της συλλογής 72 αντικειμένων που αφαιρέθηκαν βίαια από την πόλη του Μπενίν το 1897.

Εκείνη την εποχή, ο Νικ Μέρμαν, διευθυντής του Μουσείου Χόρνιμαν, μου είπε ότι υπήρχε «ηθική υπόθεση» για την επιστροφή του. Είπε: «Βρισκόμαστε μάρτυρες μιας καμπής όχι μόνο όσον αφορά την επιστροφή αντικειμένων στους αρχικούς ιδιοκτήτες τους, αλλά και όσον αφορά τα μουσεία που αναγνωρίζουν την αποικιακή τους ιστορία».

Νωρίτερα αυτό το μήνα, το Rijksmuseum στην Ολλανδία ανακοίνωσε ότι θα επιστρέψει έξι αντικείμενα στη Σρι Λάνκα μετά από απόφαση που έλαβε ο Υπουργός Πολιτισμού και Πληροφόρησης της Ολλανδίας.

Αυτά τα αντικείμενα αποκτήθηκαν κατά την εποχή της αποικιοκρατίας και περιλαμβάνουν το πλούσια διακοσμημένο Cannon Kandy που λεηλατήθηκε από τις δυνάμεις της Ολλανδικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών το 1765.

Μια νέα δημοσκόπηση, που διεξήχθη από το Parthenon Project και τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύθηκαν την Παρασκευή, έδειξε ότι η πλειοψηφία των Βρετανών θα υποστήριζε την επιστροφή των γλυπτών στην Ελλάδα στο πλαίσιο μιας «πολιτιστικής συνεργασίας».

Τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης του YouGov δείχνουν ότι το 64% των ερωτηθέντων θα υποστήριζε την αποστολή των γλυπτών στην Ελλάδα, εάν σε βρετανικά μουσεία δάνειζαν άλλα μοναδικά ελληνικά τεχνουργήματα σε αντάλλαγμα, ενώ το 68% πιστεύει ότι οι προσπάθειες των βρετανικών μουσείων να συμφωνήσουν περισσότερες αυτού του είδους πολιτιστικές συνεργασίες θα έχουν θετικό αντίκτυπο στις σχέσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και άλλων χωρών.

Από τους 2.300 ερωτηθέντες στην έρευνα, το 69% είπε ότι εάν τα γλυπτά του Παρθενώνα επέστρεφαν στην Ελλάδα και αντικατασταθούν από άλλα ελληνικά αντικείμενα, αυτό δεν θα είχε αντίκτυπο στο ενδιαφέρον τους να επισκεφθούν το Βρετανικό Μουσείο.

Ο Λόρδος Vaizey, πρόεδρος του συμβουλευτικού συμβουλίου του έργου Parthenon και μέλος του Συντηρητικού Κόμματος, είπε ότι τα τελευταία αποτελέσματα δημοσκόπησης συνιστούν «ισχυρή ώθηση στις διαπραγματεύσεις και δείχνουν ξεκάθαρα ότι μια συμφωνία που θα ωφεληθεί από μια πολιτιστική συνεργασία έχει την υποστήριξη της Βρετανικό κοινό».

Αυτά τα ζητήματα μπορεί να είναι περίπλοκα.

Το Μουσείο Αρχαιολογίας και Ανθρωπολογίας του Κέιμπριτζ κατέχει τον δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό μπρούντζων του Μπενίν στο Ηνωμένο Βασίλειο μετά το Βρετανικό Μουσείο (το οποίο φιλοξενεί περίπου 900 αντικείμενα). Ήταν προγραμματισμένο να επιστρέψει την ιδιοκτησία 116 οικοπέδων στη Νιγηρία νωρίτερα αυτό το έτος, αλλά αυτά τα σχέδια καθυστέρησαν.

Αυτό πιστεύεται ότι είναι ως απάντηση σε μια δήλωση του απερχόμενου προέδρου της Νιγηρίας που φαινόταν να δήλωσε ότι τα ανακτημένα χάλκινα ανήκαν στον Oba, ή τον παραδοσιακό βασιλιά του Βασιλείου του Μπενίν.

Αυτό το θέμα έχει προκαλέσει κάποια δυσαρέσκεια στη Γερμανία, η κυβέρνηση της οποίας υπέγραψε 1.100 χάλκινα αγάλματα σε περιουσία της Νιγηρίας τον περασμένο Ιούλιο. Οι επικριτές έχουν προτείνει ότι τα αγάλματα μπορεί να καταλήξουν σε ένα παλάτι και όχι σε δημόσια έκθεση στη Νιγηρία. Αυτό όμως διαψεύστηκε.

Το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ είπε στο BBC ότι «βρίσκεται σε συνομιλίες με όλα τα μέρη για την εφαρμογή της απόφασης του συμβουλίου να επιστρέψει τους μπρούτζους του Μπενίν στις συλλογές του».

Όσον αφορά τα γλυπτά του Παρθενώνα, υπάρχει προηγούμενο.

Τον Μάρτιο, το Βατικανό επέστρεψε στην Ελλάδα τρία γλυπτά που αρχικά κοσμούσαν τον Παρθενώνα και βρίσκονταν στη συλλογή του Βατικανού για περισσότερους από δύο αιώνες.

Αλλά αυτό δεν ήταν αποζημίωση από τη μια χώρα στην άλλη. Ο Πάπας Φραγκίσκος δώρισε τα γλυπτά στον Έλληνα πνευματικό ηγέτη, Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο Β', επικεφαλής της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο οποίος τα δώρισε στο Μουσείο της Ακρόπολης.

Αυτό το μουσείο κατασκευάστηκε ειδικά για να έχει θέα στο μνημείο που χρονολογείται από τον 5ο αιώνα. Το μουσείο εκθέτει μέρος της εναπομείνασας ζωφόρου του Παρθενώνα, αφήνοντας χώρο για τα γλυπτά του Βρετανικού Μουσείου.

Το Μουσείο Kunsthistorisches στη Βιέννη λέγεται επίσης ότι βρίσκεται σε συνομιλίες με το Μουσείο της Ακρόπολης για μια δανειακή σύμβαση που περιλαμβάνει δύο επιπλέον κομμάτια του Παρθενώνα.

Πού αφήνουν λοιπόν αυτά τις πιθανότητες συμφωνίας Ελλάδας-Βρετανίας;

Ο Έλληνας πρωθυπουργός, ο οποίος είχε συναντήσει στο παρελθόν τον Τζορτζ Όσμπορν για να συζητήσουν τα γλυπτά, επανεξελέγη για δεύτερη θητεία. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Κυριάκος υποσχέθηκε στον Μητσοτάκη ότι εάν κερδίσει, θα «επιστρέψει τη δυναμική και θα βασιστεί στην πρόοδο που έχουμε κάνει».

Η ελληνική κυβέρνηση είχε υποβάλει επίσημο αίτημα στο Βρετανικό Μουσείο το 1983 για μόνιμη επιστροφή του, αν και λιγότερο επίσημες αξιώσεις χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα. Ήταν πάντα σαφές ότι η Ελλάδα δεν θα μπορούσε ποτέ να συμφωνήσει σε μια συμφωνία που θα την ανάγκαζε να αποδεχθεί ότι τα γλυπτά ανήκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Το Parthenon Project προτείνει οι δύο πλευρές να συμφωνήσουν να «διαφωνήσουν» για την ιδιοκτησία των γλυπτών, προκειμένου να βρεθεί λύση.

Ο δήμαρχος του Λονδίνου Sadiq Khan δήλωσε πρόσφατα στην ελληνική εφημερίδα Τα Νέα ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι θα πρέπει «να έρθουν κάπου για να μοιραστούν αυτά τα υπέροχα μαρμάρινα γλυπτά από τον Έλγιν».

Το Βρετανικό Μουσείο είπε στο BBC ότι πιστεύει ότι «μια μακροπρόθεσμη συνεργασία θα έδινε τη σωστή ισορροπία μεταξύ της κοινής χρήσης των μεγαλύτερων αντικειμένων μας με το κοινό σε όλο τον κόσμο και της διατήρησης της υπέροχης συλλογής που διατηρούμε στο Μουσείο».

Το Τμήμα Πολιτισμού, Μέσων και Αθλητισμού δήλωσε: «Το Βρετανικό Μουσείο φροντίζει τα γλυπτά του Παρθενώνα για γενιές και κάθε χρόνο εκατομμύρια άνθρωποι από όλο τον κόσμο μπορούν να δουν αυτούς τους θησαυρούς δωρεάν».

Η κυβέρνηση επανέλαβε τη μακροχρόνια θέση της ότι το μουσείο «αποτρέπεται από το νόμο να ακυρώσει αντικείμενα από τη συλλογή του, εκτός από πολύ συγκεκριμένες και περιορισμένες περιπτώσεις» και ότι η κυβέρνηση δεν θα το αλλάξει αυτό.