Η Ελλάδα και η Τουρκία θα πρέπει να απομακρυνθούν άμεσα από τις διαπραγματεύσεις για βασικά ζητήματα, που είναι το μόνο δικαστήριο στον κόσμο που διευθέτησε τη θαλάσσια ζώνη, γεγονός που υποδηλώνει την πρόθεση και των δύο πλευρών να προσεγγίσουν το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης. Αντιπαραθέσεις. [Shutterstock]
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι ειρηνικές εδώ και δύο χρόνια, χωρίς πτήσεις της Aegean και, το σημαντικότερο, χωρίς μη εξουσιοδοτημένες πτήσεις εντός της Ζώνης Πληροφοριών Πτήσεων της Αθήνας (FIR). Η Τουρκία, ωστόσο, παραβίασε τη Διακήρυξη της Αθήνας, έστω και με ασήμαντο τρόπο, όπως το πρόσφατο επεισόδιο στην Κάσο, όπου η ελληνική κυβέρνηση και ιδιαίτερα ο υπουργός Εξωτερικών της έχουν κατηγορηθεί από διάφορες πλευρές για εφησυχασμό. Η ιταλική εταιρεία που είναι ιδιοκτήτρια του πλοίου που εμπλέκεται στο περιστατικό δήλωσε ότι ολοκλήρωσε την έρευνά της στα ανοικτά των ακτών του νησιού του νότιου Αιγαίου, επιβεβαιώνοντας το ίδιο αποτέλεσμα που ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίδης απέρριψε διάφορες θεωρίες συνωμοσίας και κατηγορίες.
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία αρνήθηκε να πραγματοποιήσει θρησκευτική λειτουργία στις 15 Αυγούστου για τη γιορτή της Παναγίας στο πρώην ορθόδοξο χριστιανικό μοναστήρι Σουμελά, μια ανεξήγητη απόκλιση από τα προηγούμενα χρόνια που σηματοδότησε μια αλλαγή στην τουρκική πολιτική. Εξήγησε ως αποτέλεσμα της απογοήτευσης για το περιστατικό της Κάσου.
Η απογοήτευση της Τουρκίας για το περιστατικό είναι ενδεικτική όλων των δυσκολιών που αντιμετωπίζει στην αντιμετώπιση της Άγκυρας.
Αυτή η τουρκική απογοήτευση είναι εντελώς αδικαιολόγητη, καθώς το τουρκολιβυκό μνημόνιο δεν έχει επικυρωθεί από την Αθήνα, παρόλο που δεν υπάρχει απαγόρευση έρευνας σχετικά με υποθαλάσσια καλώδια και αγωγούς βάσει της Σύμβασης για το Δίκαιο των Ηνωμένων Εθνών. Η Θάλασσα – οι διατάξεις της οποίας έχουν αποκτήσει καθεστώς εθιμικού δικαίου – αναφέρει ότι η τοποθέτηση υποθαλάσσιων καλωδίων και αγωγών στην υφαλοκρηπίδα δεν υπόκειται στον έλεγχο και τη δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους.
Η απογοήτευση της Τουρκίας για το περιστατικό είναι ενδεικτική όλων των δυσκολιών που αντιμετωπίζει στην αντιμετώπιση της Άγκυρας. Η γείτονα φαίνεται απρόθυμη να κάνει ένα σημαντικό βήμα προς την επίλυση των διαφορών της με την Ελλάδα και πιστεύει ότι η Άγκυρα πρέπει να εγκρίνει ή τουλάχιστον να αναφέρει κάθε νόμιμη κίνηση της Ελλάδας στο Αιγαίο. Το ίδιο συνέβη και με τα σχέδια της Ελλάδας για ένα θαλάσσιο πάρκο στην περιοχή, που προκάλεσε κύματα αντιδράσεων πέρα από τον ωκεανό.
Το αποτέλεσμα αυτής της θέσης είναι ότι οι πολιτικές συνομιλίες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας δεν έχουν προχωρήσει στο σημείο που θα έπρεπε να επιταχυνθούν για την επίλυση βασικών ζητημάτων. Αντίθετα, δαπανώνται για την αντιμετώπιση μικρών κρίσεων εδώ κι εκεί, που συχνά προκαλούνται από την Τουρκία. Ενώ το βασικό ζήτημα των θαλάσσιων ζωνών (δηλαδή υφαλοκρηπίδα και αποκλειστική οικονομική ζώνη) βρίσκεται στο επίκεντρο του ζητήματος, φαίνεται να παραμερίζεται, όπως αποδεικνύεται από το πρόσφατο περιστατικό στην Κάσο.
Σίγουρα, μπορεί κανείς να περιμένει λύσεις λεπτό προς λεπτό σε προβλήματα που επιβίωσαν πριν από 50 χρόνια και σε διαδοχικές κυβερνήσεις; Δεν είναι αυτό το θέμα. Το 2004, πιστεύουμε ότι ο πολιτικός διάλογος, παρόμοιος με τις διερευνητικές συνομιλίες των προηγούμενων ετών, αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη συναίνεσης μεταξύ των δύο πλευρών για το πολύ σημαντικό ζήτημα των ορίων των χωρικών θαλασσών. λύνει το θέμα της υφαλοκρηπίδας γιατί τα εξωτερικά όρια της πρώτης σχηματίζουν τα εσωτερικά όρια της δεύτερης. Αλλά ήταν διαφορετικές εποχές, διαφορετικές προτεραιότητες εξωτερικής πολιτικής. Η Τουρκία εξακολουθούσε να πίστευε στην προοπτική πλήρους ένταξης στην ΕΕ και βρισκόταν υπό την επιρροή της απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Ελσίνκι το 1999 ότι έπρεπε να της χορηγηθεί καθεστώς υποψήφιας χώρας με αντάλλαγμα μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων των προσπαθειών επίλυσης των διαφορών με την Ελλάδα. Σήμερα, αυτό που μπορεί να περιμένει η Άγκυρα από τις Βρυξέλλες είναι η επέκταση της τελωνειακής ένωσης, η οποία θα φέρει κάποια οικονομικά οφέλη και θα ανοίξει κεφάλαια που ήταν απρόσιτα εδώ και χρόνια. Το ελληνικό βέτο είναι ένα από τα εμπόδια που στέκονται εμπόδιο σε αυτή την εξέλιξη, καθώς η κακή κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η νομική κατάσταση της Τουρκίας εμποδίζουν την πρόοδο στις σχέσεις της με την Ευρώπη.
Ωστόσο, ακόμα κι αν οι πολιτικές διαπραγματεύσεις καταφέρουν να ξεπεράσουν τα σημερινά εμπόδια και να λύσουν πολλά από τα αρχικά προβλήματα που έχει συσσωρεύσει η Τουρκία τα τελευταία 50 χρόνια, το τέλος της ελληνοτουρκικής περιπέτειας δεν φαίνεται ακόμη – θα δώσει μόνο ένα μήνυμα. Η έναρξη ουσιαστικών διαπραγματεύσεων μπλεγμένη σε ανυπέρβλητες δυσκολίες.
Αυτό που προτείνουμε εδώ είναι να περάσουν και τα δύο μέρη απευθείας από τις διαπραγματεύσεις για βασικά ζητήματα στις διαπραγματεύσεις για μια συλλογική σύμβαση για να προσεγγίσουν το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΔ). Σε έναν κόσμο με τόσο μεγάλη εμπειρία στην επίλυση θαλάσσιων διαφορών. Άλλωστε, το άλλο αρμόδιο δικαστήριο, το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας, δεν μπορεί να αποφανθεί εδώ γιατί η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Και, ναι, οι περισσότερες από τις διατάξεις της Σύμβασης έχουν καταστεί εθιμικό δίκαιο και είναι τελικά δεσμευτικές ακόμη και για μη Μέρη, αλλά δεν τους ενδιαφέρουν οι ουσιαστικές διατάξεις. Το δικαστήριο που προβλέπει η Σύμβαση δεν προερχόταν από τους Βασικούς Νόμους και επομένως δεν ήταν σε θέση να επιλύσει την ελληνοτουρκική διαφορά.
Μια ιδέα για να παρακάμψουμε τις τουρκικές αντιρρήσεις, και την έχω προτείνει, είναι να προσεγγίσουμε το ICJ σε μια διαφωνία για το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Αυτό θα έλυνε τουλάχιστον ένα μέρος των διαφορών της Ελλάδας με την Τουρκία. Σε ό,τι αφορά τη λεγόμενη αρχή του νομισματικού χρυσού του ICJ, αυτό δεν θα ήταν δυνατό γιατί, εκτός από τη Λιβύη, θα έπρεπε να επικυρώσει και το άλλο μέρος του μνημονίου, η Τουρκία. Φυσικά, η Τουρκία θα βρεθεί σε δύσκολη θέση εάν αρνηθεί να δώσει τη συγκατάθεσή της, αλλά σίγουρα δεν μπορεί να αποκλειστεί η σκληρή στάση της Άγκυρας.
Συμπερασματικά, η πρόσφατη ευφορία αρχίζει να ξεθωριάζει, αλλά τουλάχιστον μπορούμε να είμαστε ικανοποιημένοι που, παρά τη φρενίτιδα στις διεκδικήσεις της, η Τουρκία τηρεί τους βασικούς όρους της Διακήρυξης των Αθηνών. Το ερώτημα είναι πόσο καιρό.
Ο Χρήστος Ροσάκης είναι Ομότιμος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Dionysos Alec