Η ιστορία μας διδάσκει ότι οι κυρώσεις και άλλα εργαλεία οικονομικού πολέμου μπορούν να επιταχύνουν τον πόλεμο αντί να τον τερματίσουν.
Δείτε μόνο την αποτυχημένη οικονομική επίθεση στη Ρώμη. Το 89 π.Χ., ο βασιλιάς Μιθριδάτης VI του Πόντου – ηγεμόνας ενός μεσαίου μεγέθους βασιλείου στη Μαύρη Θάλασσα – κήρυξε τον πόλεμο στη Ρώμη μετά την τελευταία επιδρομή ενός Ρωμαίου συμμάχου στον Πόντο.
Ο Μιθριδάτης δεν είχε τη στρατιωτική ικανότητα να εισβάλει στην Ιταλία και να επιτεθεί στη Ρώμη. Αντίθετα, ο βασιλιάς αποφάσισε να βλάψει έμμεσα τη ρωμαϊκή καρδιά επιτιθέμενος στα ουδέτερα κράτη που χώριζαν το βασίλειό του από τις ρωμαϊκές επαρχίες κατά μήκος της ακτής του Αιγαίου. Μέσω αυτών των επιθέσεων, προσπάθησε να στρέψει τα συμμαχικά έθνη εναντίον της Ρώμης, διαταράσσοντας τη ρωμαϊκή οικονομία.
Η στρατηγική του Μιθριδάτη ξεδιπλώθηκε το 88 π.Χ. Όταν οι ρωμαϊκοί στρατοί του σάρωσαν τη Μικρά Ασία, κατέλαβαν Ρωμαίους αξιωματούχους, κατέλαβαν πόλεις και κατάσχεσαν τα τοπικά θησαυροφυλάκια που υποστήριζαν το ρωμαϊκό σύστημα. Στη συνέχεια, μόλις εξασφάλισε αυτά τα εδάφη, ο Μιθριδάτης έστειλε μια επιστολή που έλαβε ως εντολή να σκοτωθούν Ρωμαίοι επιχειρηματίες, φοροεισπράκτορες και κυβερνητικοί εργολάβοι των οποίων η περιουσία εξαρτιόταν από τις δραστηριότητες της ρωμαϊκής κυβέρνησης στην περιοχή.
Ο ρήτορας Βαλέριος Μάξιμος έγραψε: «Με αυτή τη μία επιστολή σκοτώθηκαν 80.000 Ρωμαίοι πολίτες και επιχειρηματίες, σκορπισμένοι στις πόλεις της Ασίας». Άλλες πηγές υπολογίζουν έως και 150.000 Ρωμαίους άνδρες, γυναίκες και παιδιά που ζούσαν στη Μικρά Ασία και σκοτώθηκαν από ανθρώπους που ενεργούσαν κατόπιν εντολής του Μιθριδάτη.
Δυνάμεις πιστές στον Μιθριδάτη επιτέθηκαν επίσης στο αθηναϊκό νησί της Δήλου, το σημαντικότερο εμπορικό λιμάνι που συνέδεε την Ιταλία με τον ελληνικό κόσμο. Γεωγραφική καταγραφή των δυνάμεων του Παυσανία Ο Μιθριδάτης «έβαλε[ting] Μέχρι θανάτου οι εξωγήινοι που κατοικούσαν στο νησί πριν λεηλατήσουν πολλές περιουσίες εμπόρων.
Όλες οι δολοφονίες των Ρωμαίων στο εξωτερικό προκάλεσαν φόβο – και αποτελούσαν άμεση επίθεση στην οικονομία της ρωμαϊκής πατρίδας.
Η Ρώμη τον πρώτο αιώνα είχε έναν καλά ανεπτυγμένο χρηματοπιστωτικό τομέα στον οποίο οι πιστώσεις έρεαν εύκολα και οι πλούσιοι εξαρτιόνταν το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου τους από τα υπάρχοντά τους από ονομασίαΟ πιστωτής σημειώνει ότι λειτουργούν σαν ένας σύγχρονος δεσμός. Οι Ρωμαίοι μπορούσαν να κρατήσουν τα δηλητήρια, να τα πουλήσουν, να τα ανταλλάξουν μεταξύ τους ή να τα εξαργυρώσουν, με τη διευκόλυνση των τραπεζιτών στη Ρωμαϊκή Αγορά.
Αυτό το ρωμαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα βασιζόταν στο ότι οι τραπεζίτες εκτιμούσαν σωστά τον πιστωτικό κίνδυνο των μεμονωμένων οφειλετών, ώστε να μπορούν να αποτιμήσουν με ακρίβεια τα δάνεια που κατείχαν ή πουλούσαν. Αυτή η διαδικασία λειτούργησε καλά υπό κανονικές συνθήκες. Όμως ο Μιθριδάτης σκότωσε τόσους πολλούς φοροεισπράκτορες, εργολάβους και εμπόρους που κατοικούσαν στη Μικρά Ασία και στη Δήλο, ώστε ο υποψήφιος που είχε εμπορικές δραστηριότητες εκεί έχασε όλη την αξία του αμέσως. Η ανάπτυξη του ρωμαϊκού χρηματοπιστωτικού τομέα επιδείνωσε τη ζημιά επειδή αυτά τα ξαφνικά άχρηστα ονόματα πωλήθηκαν σε επενδυτές, χρησιμοποιήθηκαν ως εγγύηση για αγορές κατοικιών και χρησίμευσαν για την κεφαλαιοποίηση των ρωμαϊκών τραπεζών. Μέσα σε μια νύχτα τεράστια ποσά πλούτου εξαφανίστηκαν από ρωμαϊκές τράπεζες, επενδυτές και ιδιοκτήτες ακινήτων.
Η ρωμαϊκή οικονομία κατέρρευσε. Ο ιστορικός Φίλιπ Κέι συνέκρινε την οικονομική κρίση που προκάλεσε ο Μιθριδάτης με την κρίση των στεγαστικών δανείων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά σε αντίθεση με την κρίση του 2008, τα δημόσια οικονομικά της Ρώμης κατέρρευσαν μαζί με τον ιδιωτικό της πλούτο. Πλήρωσε φορολογικά έσοδα που συγκεντρώνονταν από Ρωμαίους εργολάβους στην Ασία για τη διανομή επιδοτούμενων σιτηρών στους Ρωμαίους πολίτες, ένα από τα λίγα προγράμματα δημόσιας πρόνοιας της δημοκρατίας. Μια τέτοια απελπισμένη αίσθηση πανικού έπεσε στην πόλη που όχλοι σκότωσαν έναν από τους αρχιδικαστές της Ρώμης όταν προσπάθησε να μεσολαβήσει σε μια διαμάχη μεταξύ δανειστών και οφειλετών.
Η Ρώμη αγωνίστηκε να απαντήσει. Οι ηγέτες της εισήγαγαν έκτακτα μέτρα για να περιορίσουν το ποσό των δανειστών που μπορούσαν να αναλάβουν και να αναγκάσουν τους δανειστές να επαναδιαπραγματευτούν δάνεια που δεν μπορούσαν να αποπληρωθούν. Η Ρώμη άντλησε επίσης κεφάλαια στην οικονομία κόβοντας ασημένια νομίσματα. Στη συνέχεια, καθώς η οργή των Ρωμαίων αυξήθηκε, οι δύο διοικητές Μάριος και Σύλλας ώθησαν τη Ρώμη σε έναν εμφύλιο πόλεμο που πυροδοτήθηκε από μια διαμάχη για το ποιος θα ηγηθεί του στρατού εναντίον του Μιθριδάτη.
Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η οικονομική επίθεση του Μιθριδάτη θα έκανε περισσότερο κακό στη Δημοκρατία. Αλλά τελικά, αυτός ο οικονομικός πόλεμος δεν κατάφερε να νικήσει τη Ρώμη.
Κατέληξε σε καταστροφή για τον Μιθριδάτη.
Δεδομένου ότι ο Μιθριδάτης επηρέασε άμεσα τις ζωές κάθε Ρωμαίου πολίτη, η Δημοκρατία δεν είχε άλλη επιλογή από το να διαθέσει τους πόρους της για να τον νικήσει. Η Δημοκρατία έδιωξε τον Μιθριδάτη από το ρωμαϊκό έδαφος και τον ανάγκασε να υπογράψει συνθήκη ειρήνης το 84 π.Χ.
Η Ρώμη πολέμησε άλλους δύο πολέμους με τον Μιθριδάτη μέχρι το 63 π.Χ., όταν ο γιος του τον πρόδωσε, σκοτώνοντας τον ίδιο τον γέρο βασιλιά για να αποφύγει την παρέλαση στην πόλη της Ρώμης σε μια θριαμβευτική πομπή.
Μόνο έτσι ο Μιθριδάτης έφτασε στη Ρώμη.
Ο Έντουαρντ Γουότς κατέχει τη βραβευμένη Έδρα Αλκιβιάδη Βασιλειάδη και είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο Σαν Ντιέγκο. Είναι ο συγγραφέας του νέου βιβλίου The Eternal Decline and Fall of Rome: A History of a Dangerous Idea, και προηγουμένως, A Deadly Republic: How Rome Fell into Tyranny.