Η ψυχοακουστική ξεκλειδώνει τα μυστικά του αρχαίου ελληνικού ιερού

Η διερεύνηση της κίνησης του ήχου μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους μπορεί να δώσει πολύτιμες ενδείξεις για τη δομή και την οργάνωση των αρχαίων κοινωνιών.

Μέχρι πρόσφατα, οι αρχαιολόγοι βασίζονταν κυρίως σε οπτικές παρατηρήσεις αρχαίων ερειπίων για να αποκαλύψουν ιστορικά μυστικά. Ωστόσο, οι πρόσφατες εξελίξεις έχουν εισαγάγει νέες τεχνικές που επιτρέπουν στους ερευνητές να χρησιμοποιούν διαφορετικές αισθήσεις για μια πιο διαφοροποιημένη μελέτη αυτών των αρχαιολογικών χώρων.

Μια τέτοια μέθοδος είναι η «ψυχοακουστική», η οποία μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι ήχοι αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι. Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ανοιχτή αρχαιολογία, Η Πάμελα Τζόρνταν από το Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ χρησιμοποιεί αυτή την τεχνική για να αποκτήσει μεγαλύτερη εικόνα για το πώς χρησιμοποιήθηκαν τα αρχαία ελληνικά ιερά από αρχαίους επισκέπτες.

Η καταγραφή του τρόπου αλληλεπίδρασης των ήχων μεταξύ διαφορετικών δομών μπορεί να δώσει μια ιδέα για το τι σχεδιάστηκαν και ποιες δραστηριότητες μπορεί να έχουν λάβει χώρα στο τοπίο γύρω τους. «Αν χρησιμοποιείτε τον ήχο ως βασικό πλαίσιο […] «Φυσικά ξεκινάτε από το σημείο σύνδεσης και το σημείο επαφής μεταξύ τμημάτων του ιστότοπου», είπε ο Τζόρνταν.

Οι βοηθοί πεδίου στήνουν ηχεία και μετεωρολογικό εξοπλισμό στη νότια είσοδο μιας σήραγγας που οδηγεί στον ιππόδρομο. Πίστωση: Πάμελα Τζόρνταν

Στη μελέτη, ο Jordan και η ομάδα του χρησιμοποίησαν ψυχοακουστική στο αρχαίο ιερό του Δία στο όρος Λύκαιον στην Ελλάδα, περίπου 160 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Σε τέσσερις ηχογραφήσεις μεταξύ 2015 και 2022, έπαιξαν προηχογραφημένους ήχους που κυμαίνονταν από λευκό θόρυβο έως ομιλίες σε διαφορετικές τοποθεσίες στον ιστότοπο. Αυτοί οι ήχοι καταγράφηκαν σε άλλη τοποθεσία στην τοποθεσία χρησιμοποιώντας δύο μικρόφωνα για να μιμηθούν το ανθρώπινο αυτί (που ονομάζεται διφωνική εγγραφή). Τα ψηφιακά όργανα επέτρεψαν την αξιολόγηση της συχνότητας του ήχου και της «ακούγεται» καθαρότητας σε διαφορετικά σημεία.

Συνολικά, περισσότερες από 1600 ηχογραφήσεις έγιναν μόνο το 2022, επιτρέποντας στην ερευνητική ομάδα να μελετήσει δεκάδες ηχητικές σχέσεις σε διαφορετικές τοποθεσίες του ιερού.

Ευρήματα και Επιπτώσεις

Για παράδειγμα, ο Τζόρνταν σημείωσε ότι άλλοι αρχαιολόγοι έχουν προτείνει ότι οι ήχοι από τον ιππόδρομο της τοποθεσίας θα μπορούσαν εύκολα να ακουστούν από μια πλαγιά λόφου στα δυτικά. Σύμφωνα με αυτή την πρόταση, οι ηχογραφήσεις τους δείχνουν ότι η επιφάνεια του ιπποδρόμου αντανακλά πραγματικά τον ήχο στους θεατές στον ιππόδρομο και σε όσους συγκεντρώνονται στην πλαγιά του λόφου.

Αυτό σημαίνει ότι ο λόφος μπορεί να χρησίμευε ως σημαντική τοποθεσία επισκεπτών. Είναι ενδιαφέρον ότι η αλλαγή των θέσεων των ηχείων και του μικροφώνου έδειξε ότι ο ήχος από την πλαγιά του λόφου ακουγόταν καθαρά ακόμη και στον ιππόδρομο. Ο Τζόρνταν εξήγησε ότι αυτό θα ήταν σημαντικό εάν ο ιστότοπος είχε πράγματι χρησιμοποιηθεί από επισκέπτες.

Άποψη από ψηλά του Ιερού του Διός όπως κατασκευάστηκε (το λευκό κείμενο υποδηλώνει στοιχεία του κάτω ιερού). Τα σημεία εγγραφής εμφανίζονται με κόκκινο χρώμα. Πίστωση: Πάμελα Τζόρνταν

«Η παρακολούθηση σε τελετουργικό πλαίσιο εκείνη την εποχή ήταν πολύ ενεργή. Είναι μια ανταλλαγή με τους αθλητές και τους ανθρώπους που στην πραγματικότητα διεξάγουν το τελετουργικό», είπε. «Έτσι χρειάζονταν τη συμβολή του πλήθους ως μέρος αυτής της αμοιβαίας σχέσης».

Μετρούν τον ήχο σε μικρές ποσότητες. Ένα ερείπιο ενός ημικυκλικού κτιρίου δείχνει ότι μπορεί να δημιούργησε ένα ξεχωριστό «υπερυψωμένο ακουστικό περιβάλλον» στο ιερό και να ενίσχυσε την κίνηση ενός ατόμου στην περιοχή.

«Οι ημικυκλικές μορφές είναι σπάνιες στην ελληνιστική αρχιτεκτονική, αλλά συμβαίνουν», είπε ο Τζόρνταν. «Συχνά βρίσκονται σε ένα ιερό ως μέρος για αναθήματα, επομένως μπορεί να ήταν αφιερωμένο σε έναν συγκεκριμένο δωρητή ή μια συγκεκριμένη θεότητα – αυτό είναι μια πιθανότητα».

Προσοχή και μελλοντικές προοπτικές

Ωστόσο, η Ιορδανία συνέστησε να μην συνάγονται πάρα πολλά συμπεράσματα από τέτοια προκαταρκτικά αποτελέσματα. Δεν υπάρχουν ακόμη επαρκή στοιχεία ότι τα ηχητικά εφέ που βρήκαν ήταν σκόπιμα. Παρόλα αυτά, η σύγχρονη ερμηνεία μας για αυτούς τους ήχους μπορεί να διαφέρει από εκείνη των αρχαίων Ελλήνων που ζούσαν εκεί.

«Όταν έχεις ένα εργαλείο και ένα σύνολο δεδομένων για να υποστηρίξεις αντικειμενικά την εμπειρία σου, είναι εύκολο να φανταστείς ότι μια αρχαία ομάδα ανθρώπων είχε την ίδια εμπειρία», είπε ο Τζόρνταν. “Δεν λαμβάνει υπόψη πολλούς παράγοντες για τους οποίους μόλις έχουμε ξεπεράσει την επιφάνεια όσον αφορά την πολιτιστική ένωση.” Για παράδειγμα, σημείωσε, δεν ξέρουμε αν όσοι άκουσαν βροντές στο ιερό ένιωσαν δέος ή φόβο.

Ο Τζόρνταν πιστεύει ότι αυτή η μέθοδος θα γίνει πιο δημοφιλής τα επόμενα χρόνια και ελπίζει να επεκτείνει τις ψυχαναλυτικές του μελέτες και σε άλλες τοποθεσίες στο μέλλον. Είναι αισιόδοξος ότι η μέθοδος έχει τη δυνατότητα να επεκτείνει τον τρόπο με τον οποίο οι αρχαιολόγοι ερμηνεύουν αρχαίες τοποθεσίες.

«Ανοίγει την πρόσβαση σε αυτά τα μέρη για άτομα που δεν έχουν προβλήματα όρασης», είπε. «Ως αποτέλεσμα, ανοίγει τη δυνατότητα σε όλους μας να μην βασιζόμαστε στο όραμα για να ερμηνεύσουμε την ιστορική αξία».

Παραπομπή: «Χρησιμοποιώντας την Ψυχοακουστική στην Αισθητηριακή Αρχαιολογία: Εξελίξεις στο Αρχαίο Ιερό του Διός στο Όρος Λυκάιον» από την Πάμελα Τζόρνταν, 7 Νοεμβρίου 2023, Ανοιχτή Αρχαιολογία.
DOI: 10.1515/opar-2022-0329

Αυτή η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Wenner-Gren, το Ίδρυμα Head-Genuette, το Ολλανδικό Συμβούλιο Έρευνας (NWO) και το Ίδρυμα Alexander von Humboldt.