Μια σειρά από προσφυγικές κρίσεις σφίγγουν την πολιτική της ΕΕ, ακολουθούμενη από την Ουκρανία Μεταναστευτικά Νέα

Αθηνα, Ελλάδα – Για πρώτη φορά εδώ και σχεδόν 10 χρόνια, η Ελλάδα δεν βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της ευρωπαϊκής προσφυγικής κρίσης.

Αντίθετα, χιλιάδες Ουκρανοί που εκτοπίστηκαν από την πλήρη εισβολή της Ρωσίας πετάχτηκαν στην Πολωνία και τη Ρουμανία, όπου τους υποδέχτηκαν με στρατόπεδα και καταφύγια.

Αυτό απέχει πολύ από τα συρματοπλέγματα στα σύνορα της Πολωνίας και της Λιθουανίας με τη Λευκορωσία πέρυσι για να αποτρέψουν την άφιξη Σύριων αιτούντων άσυλο.

«Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της παρείχαν και συνεχίζουν να παρέχουν πολιτική, οικονομική, ανθρωπιστική και υλικοτεχνική υποστήριξη απέναντι στη ρωσική κατοχή», δήλωσε ο Γάλλος υπουργός Εσωτερικών Gerald Dormann. Υπουργοί την Κυριακή.

Εφάρμοσε τον ολοκληρωμένο μηχανισμό αντιμετώπισης πολιτικών κρίσεων της ΕΕ, βάσει του οποίου οι υπουργοί πρόκειται να συναντηθούν τη Δευτέρα για να συζητήσουν την κατανομή της βοήθειας.

Την Κυριακή, η Επίτροπος της ΕΕ για τη Μετανάστευση Ίλβα Γιόχανσον είπε ότι περισσότεροι από 300.000 πρόσφυγες έχουν ήδη εισέλθει στην ΕΕ και η ομάδα πρέπει να είναι προετοιμασμένη για τα εκατομμύρια.

Η απάντηση της ΕΕ στους Ουκρανούς πρόσφυγες έχει ανεβάσει τον πήχη των δύο σταθμών μεταξύ των ομάδων βοήθειας.

«Αυτό με το οποίο έχω πρόβλημα είναι γιατί το απαιτούμε [Russian President Vladimir] Ο Πούτιν σταμάτησε τον πόλεμο, αλλά δεν χρησιμοποιήσαμε την ίδια πίεση για να τερματίσουμε τους πολέμους στην Υεμένη και τη Συρία», δήλωσε ο Απόστολος Βάις, πρόεδρος της Ομάδας Ελληνικής Βοήθειας INTERSOS.

“Είναι καλό να ανοίγουμε τις πόρτες σε οποιονδήποτε δικαιούται άσυλο. Είμαστε οργανωμένες χώρες και έχουμε χώρο για όλους γιατί χρειαζόμαστε εργάτες”, δήλωσε η Μελίνα Σπαδάρη, γενική εισαγγελέας για τους πρόσφυγες. «Αλλά δεν είναι καλό για την Ευρώπη να κάνει διακρίσεις μεταξύ διαφορετικών αιτούντων άσυλο, Ουκρανών και Μουσουλμάνων και έγχρωμων ανθρώπων».

Την Κυριακή, η ΕΕ εφάρμοσε ένα καθεστώς προσωρινής προστασίας για τους Ουκρανούς, το οποίο σχεδιάστηκε για πρώτη φορά για Γιουγκοσλάβους πρόσφυγες τη δεκαετία του 1990, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ.

“Το καθεστώς προσωρινής προστασίας σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να ζητήσουν άσυλο για ένα έτος, το οποίο μπορεί να παραταθεί σε τρία χρόνια. Θεωρούνται πρακτικοί πρόσφυγες”, είπε ο Βάις.

«Αυτό είναι κάτι που το λέμε [Europe]. Όταν ένα εκατομμύριο Ουκρανοί έφυγαν το 2014, η ΕΕ δεν παραπονέθηκε. Αλλά αυτό είναι εύκολο να αλλάξει, και τα ίδια επαίσχυντα πράγματα που ειπώθηκαν μια μέρα για τους μη Ευρωπαίους πρόσφυγες μπορούν να ειπωθούν για τους Ουκρανούς.

Προηγούμενες προσφυγικές κρίσεις

Η ουκρανική κρίση έρχεται μετά από δύο γεγονότα που έχουν σφίξει την προσφυγική πολιτική της ΕΕ. Η Λευκορωσία προσπάθησε να δημιουργήσει προσφυγική κρίση στα σύνορα της ΕΕ με την Πολωνία και τη Λιθουανία πριν από λίγους μήνες – ακολουθώντας τα βήματα που επιδίωξε να κάνει η Τουρκία στα σύνορά της με την Ελλάδα πριν από δύο εβδομάδες αυτήν την εβδομάδα.

Στις 27 Φεβρουαρίου 2020, η Τουρκία ανακοίνωσε ότι θα ανοίξει τα σύνορά της σε αιτούντες άσυλο που κατευθύνονται προς την Ευρώπη. Οι παρατηρητές πιστεύουν ότι η Άγκυρα επιδιώκει την υποστήριξη της ΕΕ για τη στρατιωτική της επιχείρηση στη βόρεια Συρία.

Έλληνας αστυνομικός περιπολεί στο δέλτα του ποταμού Έβρου σε βάρκα κοντά στην Αλεξανδρούπολη στα ελληνοτουρκικά σύνορα. [File: Sakis Mitrolidis/AFP]

«Αυτό που προσπαθεί να κάνει η Τουρκία τον Μάρτιο του 2020 είναι να διεισδύσει μαζικά σε περισσότερους από 150.000 ανθρώπους στο βορρά μέσα σε λίγες μέρες», είπε ένας Έλληνας κυβερνητικός αξιωματούχος που συμμετείχε σε συναντήσεις υψηλού επιπέδου εκείνη την περίοδο.

Ο Τούρκος υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Τσοϊλού απείλησε να απελευθερώσει ένα εκατομμύριο μετανάστες στην Ευρώπη.

«Η Ευρώπη δεν μπορεί να το αντέξει οικονομικά, δεν μπορεί να το χειριστεί», είπε στο CNN Turk στις 28 Φεβρουαρίου. «Οι κυβερνήσεις στην Ευρώπη θα αλλάξουν, οι οικονομίες τους θα επιδεινωθούν και τα χρηματιστήρια τους θα καταρρεύσουν».

Ο ελληνικός κυβερνητικός αξιωματούχος είπε ανώνυμα ότι ακόμη και 150.000 άνθρωποι θα έφταναν ξαφνικά, «πέρα από την ικανότητα οποιουδήποτε από αυτούς τους ανθρώπους να κοιμηθεί, να ταΐσει και να τους προστατεύσει».

«Θα είχε οδηγήσει στην κατάρρευση της χώρας στο βορρά. Αν … ήμασταν μια αποτυχημένη κυβέρνηση, ανίκανη να δώσουμε τίποτα, και αν είχαμε ανθρώπους να διαρρήξουν τα σπίτια χωρίς φαγητό, επειδή δεν υπήρχαν στρατόπεδα για να φιλοξενήσουν 150.000 άτομα… Δεν ξέρω τι αντίκτυπο θα είχε ο στρατός. Συνέβη. “

«Δεν ξέρουμε ποιο είναι το κίνητρο [Turkish President Recep Tayyip] Ερντογάν τότε.

Μια οικογένεια από το Αφγανιστάν συγκεντρώνεται σε ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο στην Αδριανούπολη, κοντά στα τουρκοελληνικά σύνορα τον Μάρτιο του 2020 [File: Felipe Dana/AP]

Η Ελλάδα λέει ότι έχει αντιταχθεί σε περισσότερες από 42.000 απόπειρες εισόδου στα χερσαία σύνορα και σε έναν απροσδιόριστο αριθμό στη θάλασσα τις επόμενες δύο εβδομάδες.

Αυτή η εμπειρία μετέτρεψε την ελληνική προσφυγική πολιτική σε μια πολιτική που επικεντρωνόταν στην ασφάλεια και όχι στις ανθρωπιστικές ανάγκες και υποχρεώσεις και η Ευρώπη τη στήριξε.

«Ευρωπαϊκή πανοπλία»

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula van der Leyen, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Charles Michel και ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ντέιβιντ Σασόλι επισκέφθηκαν την Ελλάδα στις 3 Μαρτίου σε μια χειρονομία υποστήριξης για τα χερσαία σύνορα της Ελλάδας. Η Ursula van der Leyen αποκάλεσε την Ελλάδα «την ευρωπαϊκή μας ασπίδα».

Η Ελλάδα έχει αναπτύξει έκτοτε μια χαλύβδινη πλάκα μήκους 12 km (7,4 μίλια) στα χερσαία σύνορά της με την Τουρκία και σχεδιάζει να την επεκτείνει σε όλο το μήκος των συνόρων χρησιμοποιώντας κονδύλια της ΕΕ.

Στη θάλασσα, πρόσφυγες και ομάδες βοήθειας λένε ότι η Ελλάδα πραγματοποιεί σύντομες εκκενώσεις, στερώντας από τους αιτούντες άσυλο την ευκαιρία να υποβάλουν αίτηση.

Παραβιάζει τη Σύμβαση της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων – εισάγοντας εκ νέου ευάλωτα άτομα στο ευάλωτο περιβάλλον τους.

Περίπου 32 υποθέσεις κατά της Ελλάδας εκδικάζονται αυτή τη στιγμή από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Στη διαμόρφωση πολιτικής, λέει ο Έλληνας αξιωματούχος, «τίποτα δεν έχει αλλάξει από τότε».

Η ελληνική αστυνομία ταραχών κρατά βόμβες δακρυγόνων κοντά στα τουρκικά σύνορα στις 7 Μαρτίου 2020, στον Γκαστάνη, Ελλάδα. [Alexandros Avramidis/Reuters]

Ο Βασίλης Παπαδόπουλος, επικεφαλής της Επιτροπής Νομικής Βοήθειας του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, είπε ότι η αναγνώριση της προσωρινής προστασίας είναι μια προσπάθεια από την Ελλάδα να «λευκάνει την πρακτική της αποτροπής της εισόδου προσφύγων».

Αν και τα γεγονότα του 2020 ήταν καταλυτικά, τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία έσφιξαν τις συνοριακές τους πολιτικές για κάποιο χρονικό διάστημα.

Τον Ιούλιο του 2019, η Τουρκία ανέστειλε μονομερώς τους κανόνες επανεισόδου της δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, λέγοντας ότι κατά την άποψή της θα ήταν πάντα το Quit Pro Quo για ταξίδια χωρίς βίζα για τους Τούρκους πολίτες στην ΕΕ.

Ένας νέος ελληνικός νόμος για το άσυλο τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου, ο οποίος στοχεύει να διεκπεραιώσει τα αιτήματα ασύλου εντός 28 ημερών και να αυξήσει τον αριθμό των επιστροφών στην Τουρκία.

Ήταν μια τεράστια επιτυχία. Η Ελλάδα ανέφερε 38.000 υποθέσεις ασύλου σε εκκρεμότητα στα τέλη Ιανουαρίου, από 126.000 πριν από δύο χρόνια.

Η ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη υιοθετήσει μια ισχυρή προσέγγιση ασφαλείας στα σύνορα, παραγγέλνοντας τέσσερα νέα πλοία 30 μέτρων (98 πόδια) και 15-18 μικρά περιπολικά πλοία και στρατολογώντας 1.500 άτομα στο Λιμενικό Σώμα – διπλασιάζοντας την περιπολική ισχύ του. Ανατολικό Αιγαίο.

«Υπάρχουν άφθονα στοιχεία ότι η τουρκική κυβέρνηση εξοπλίζει μετανάστες και πρόσφυγες για να ασκήσει πίεση στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση», δήλωσε ο Δρ Εμμανουήλ Καρακιάνης, αναπληρωτής καθηγητής διεθνούς ασφάλειας στο King’s College του Λονδίνου.

«Η Ελλάδα δεν έχει κάνει τίποτα διαφορετικό από άλλες κυβερνήσεις στην αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης: η αμερικανική, η βρετανική και η ιταλική ακτοφυλακή προσπάθησαν εξίσου να εξασφαλίσουν τα σύνορά τους».

Η Τουρκία διαφήμισε επίσης την ανέγερση τείχους στα σύνορα με το Ιράν.

Κρίση στη Λευκορωσία

Πέρυσι, ο πρόεδρος της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο αντέγραψε το τέχνασμα του Ερντογάν να στείλει πρόσφυγες για να πιέσει την Ευρώπη πέρυσι – σε μια προσπάθεια να άρει τις κυρώσεις κατά της κυβέρνησής του. Η αντίδραση της ΕΕ δείχνει πόσο δύσκολες έχουν γίνει οι προσεγγίσεις.

«Είναι απαράδεκτο η Λευκορωσία να δίνει οδηγίες στους μετανάστες για πολιτικούς σκοπούς», δήλωσε ο Van der Leyen στις 8 Νοεμβρίου.

Είπε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ότι με την ευλογία των αρχών της Λευκορωσίας, οι λαθρέμποροι ενεργούσαν ως «ειδικοί ταξιδιωτικοί πράκτορες» για βίζες, πτήσεις, ξενοδοχεία και, σε μικρότερο βαθμό, συμφωνίες all inclusive, όπως ταξί και λεωφορεία.

Μετανάστες από τη Μέση Ανατολή και αλλού συγκεντρώνονται στις 8 Νοεμβρίου 2021 στα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας κοντά στο Γκρότνο της Λευκορωσίας [File: Leonid Shcheglov/BelTA via AP]

Οι αεροπορικές εταιρείες που πετούν με πρόσφυγες στη Λευκορωσία απείλησαν να καταλάβουν περισσότερα αεροσκάφη και δικαιώματα προσγείωσης εντός της ΕΕ.

Η επιτροπή τριπλασίασε το ταμείο διαχείρισης συνόρων για τη Λετονία, τη Λιθουανία και την Πολωνία σε 200 εκατομμύρια ευρώ (223 εκατομμύρια δολάρια) για την περίοδο 2021-2022.

Την 1η Δεκεμβρίου παρουσίασε ένα σύνολο προσωρινών διαδικασιών ασύλου στα σύνορα των τριών χωρών με τη Λευκορωσία, που επέτρεπε «απλοποιημένες και επισπεύδουσες εθνικές διαδικασίες» για την απέλαση εκείνων των οποίων οι αιτήσεις ασύλου απορρίφθηκαν.

Για περισσότερο από ένα χρόνο, η Επιτροπή προσπαθούσε να πείσει τα κράτη μέλη να αποδεχθούν τη Συμφωνία Μετανάστευσης και Ασύλου, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Το βασικό σημείο είναι ότι πολλές χώρες δεν επιθυμούν έναν αυτοματοποιημένο μηχανισμό κατανομής φορτίου που τις αναγκάζει να αναλάβουν ρόλο σε υποθέσεις ασύλου από κράτη πρώτης γραμμής.

“[This] Δεν μπορούμε πλέον να καλέσουμε, αλλά κανείς δεν θέλει να το πει. Όλοι κρύβονται πίσω από τα δάχτυλά τους», είπε ένας αξιωματούχος της ελληνικής κυβέρνησης. «Κανείς δεν θέλει κανέναν, αλλά όλοι θέλουν μια ανοιχτή προσέγγιση. Δεν λειτουργεί.