Γεια: Ένα παιχνίδι τραγουδιού, που γράφτηκε λίγο μετά το ξέσπασμα του Ελληνικού Πολέμου της Ανεξαρτησίας το 1821, γενικά δεν θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα ποιήματα του Πέρσι Μπίσσε Σέλεϊ. Αλλά το Εισαγωγή Το ποίημα περιέχει μια πολύ συνοπτική, δυνατή περίληψη της αγγλικής γλώσσας του χρέους που ο δυτικός πολιτισμός όφειλε στους αρχαίους Έλληνες. «Είμαστε όλοι Έλληνες», έγραψε η Shelley. «Οι νόμοι μας, η λογοτεχνία μας, η θρησκεία μας, οι τέχνες μας έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα».
Πριν από περισσότερα από 150 χρόνια, ο Γάλλος Πρόεδρος Valéry Giscard d’Estaing έκανε την ίδια επισήμανση όταν απηύθυνε μια συγκινητική έκκληση για την Ελλάδα, που πρόσφατα απελευθερώθηκε από τη στρατιωτική δικτατορία, να εισαχθεί στην ευρωπαϊκή οικονομική κοινότητα και αργότερα στην ΕΕ. «Τι είναι η Ευρώπη χωρίς τον Πλάτωνα;» Ρώτησε.
Ο δυτικοευρωπαϊκός και αμερικανικός θαυμασμός για τον πολιτισμό της αρχαίας Ελένης έπαιξε αναπόσπαστο ρόλο στη διασφάλιση της ανάδυσης ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους από τον σκληρό αγώνα ενάντια στην Οθωμανική κυριαρχία τη δεκαετία του 1820. Η ελληνική υπόθεση αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα μέχρι την καταστροφή του οθωμανικού ναυτικού από τους Βρετανούς, τους Γάλλους και τους Ρώσους στη μάχη του Ναβαρίνου το 1827 – όπως επισημαίνει ο Mark Massover, «τον τελευταίο μεγάλο ναυτικό πόλεμο της ναυτικής περιόδου». Ελληνική Επανάσταση. Κάθε μεγάλη δύναμη είχε τα δικά της κίνητρα για παρέμβαση, αλλά για τους απανταχού Πιλελήνες, η υποστήριξη των Ελλήνων ήταν η υποστήριξη της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και του πολιτισμού.
Η ελληνική ανεξαρτησία δημιούργησε ένα προηγούμενο που απηχεί σε δύο αιώνες ευρωπαϊκής ιστορίας μέχρι σήμερα, λέει ο Masovar. Από την Ιταλία και τη Γερμανία στις δεκαετίες του 1860 και του 1870 μέχρι το Μαυροβούνιο και το Κοσσυφοπέδιο τα τελευταία 15 χρόνια, ο σχηματισμός νέων εθνικών κρατών, μεγάλων ή μικρών, ήταν ένα σταθερό θέμα της ευρωπαϊκής πολιτικής ανάπτυξης. Ωστόσο, η ιστορία της Ελλάδας δεν είναι ίδια με την ιστορία των Ελλήνων όπως η ιστορία του Roderick Beaton. Έλληνες: Μια παγκόσμια ιστορία Εξηγεί αρκετά.
Το βιβλίο του είναι χαραγμένο με παραδείγματα της διάδοσης του ελληνικού πολιτισμού παγκοσμίως τα τελευταία 3.000 χρόνια. Τον 18ο αιώνα τα ελληνικά εμπορικά δίκτυα εκτείνονταν από τη Μασσαλία έως την Αζοφική Θάλασσα με μοτίβο παρόμοιο με τον 7ο αιώνα π.Χ. Στα μέσα του 17ου αιώνα, οι Έλληνες άνοιξαν τα πρώτα καφέ στο Λονδίνο (μαρτυρώντας τη μακροζωία τους στη ζωή της ελληνικής πρωτεύουσας του δρόμου στο Σόχο).
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ένας από τους μεγαλύτερους νεοέλληνες ποιητές, γεννήθηκε στην αιγυπτιακή πόλη Αλεξάνδρεια – π.Χ. Αφού συνάντησε τον Βρετανό μυθιστοριογράφο Ε.Μ. Φόρστερ το 1917 στο Γκαβάφι της Αλεξάνδρειας, έγραψε: «Ήταν πιστός Έλληνας, αλλά δεν είχε έδαφος στην Ελλάδα… Η εθνοκάθαρση τον βαρέθηκε και ο πολιτικός ιδεαλισμός τον βαρέθηκε. Can.
Ο Beaton, Ομότιμος Καθηγητής Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο King’s College του Λονδίνου, είναι ένας επίσημος οδηγός για τους μυριάδες τρόπους με τους οποίους οι ελληνικές λέξεις και ιδέες έχουν διαμορφώσει τον σύγχρονο κόσμο. Γραφή, αθλητισμός, δημοκρατία, δράμα, ιστορία, επιδημιολογία, φυσική, πολιτική, ρητορική – όλα αυτά είναι λέξεις που προήλθαν από την αρχαία Ελλάδα. Μεγάλο μέρος της ελληνικής επιρροής φιλτραρίστηκε από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο ποιητής Οράτιος, που έγραψε τον πρώτο αιώνα π.Χ., σημείωσε: «Η αιχμάλωτη Ελλάδα συνέλαβε τον άγριο κατακτητή της και εισήγαγε την τέχνη του στην τραχιά σκάλα».
Ένα βασικό θέμα του λαμπρού και ευανάγνωστου βιβλίου του Beaton είναι ότι η Αλεξάνδρεια, η Κωνσταντινούπολη και η νότια ακτή της Μαύρης Θάλασσας, κάποτε τα μεγάλα κέντρα του ελληνικού πολιτισμού, βρίσκονταν έξω από τα σύνορα του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στα δυτικά τον πέμπτο αιώνα, η Κωνσταντινούπολη έγινε η πρωτεύουσα της ελληνόφωνης Ανατολικής Αυτοκρατορίας, γνωστής ως Βυζάντιο. Μετά την κατάκτηση της πόλης από τις Δυτικές Σταυροφορίες το 1204, η βυζαντινή δύναμη δεν ανέκαμψε ποτέ.
Οι περισσότεροι ελληνόφωνοι, από τη Μεσόγειο και το Αιγαίο μέχρι την Κύπρο και την Ανατολία, έζησαν υπό ξένη κυριαρχία για τους επόμενους επτά αιώνες – Αραγωνέζοι, Καταλανοί, Φλωρεντινοί, Γάλλοι, Γενουάτες, Ενετοί και ιδιαίτερα μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Οθωμανοί. Η Αθήνα, η σκιά του αρχαίου εαυτού της, κυβερνήθηκε τον 13ο αιώνα από μια οικογένεια Βαρώνων από τη Βουργουνδία.
Οι απλοί Έλληνες δεν ήταν ποτέ πολίτες δεύτερης κατηγορίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά τα πράγματα θα μπορούσαν να ήταν χειρότερα, όπως επισημαίνει ο Beaton, υπενθυμίζοντας την εκδίωξη Εβραίων και Μουσουλμάνων από την Ισπανία το 1492. Τον 18ο αιώνα, οι Οθωμανοί βασίστηκαν στην ελληνόφωνη αριστοκρατία, γνωστή ως Φαναριάτες, οι οποίοι κυβερνούσαν πλέον τις επαρχίες της Μολδαβίας και της Βλαχίας, μέρος της Ρουμανίας.
Ωστόσο, το βιβλίο του Beaton εστιάζει κυρίως στους αρχαίους και μεσαιωνικούς χρόνους. Τα τρία τέταρτα συμπληρώθηκαν πριν προλάβει να περιγράψει την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Οι αναγνώστες που θέλουν να διαβάσουν πλήρως τις ταραγμένες εμπειρίες της Ελλάδας από το 1821, μπορούν να διαβάσουν το βιβλίο του 2019. Ελλάδα: Βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους, Ιστορία Σπάνιας Ποιότητας.
Ο Masover, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Columbia, όχι μόνο επισκέπτεται ξανά τη γνώριμη ιστορία του ελληνικού αγώνα για ανεξαρτησία, αλλά θέτει επίσης ως καθήκον του να τοποθετήσει το γεγονός στο ευρύτερο πλαίσιο της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. Το βιβλίο του επεκτείνεται σε έναν εντυπωσιακό συνδυασμό ταχείας ροής αφήγησης και πνευματικής ανάλυσης. Δίπλα στην κατάργηση της δουλείας, γράφει, ο λόγος της ελληνικής ανεξαρτησίας ήταν ότι «για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία η μετασχηματιστική διεθνής δύναμη της κοινής γνώμης εκδηλώθηκε στον άξονα και υποκινήθηκε από τη συνδικαλιστική ζωή».
Ο Masover επισημαίνει ότι και οι δύο πλευρές διέπραξαν φρικαλεότητες στον πόλεμο και ότι ορισμένοι Δυτικοευρωπαίοι Πιλελίνοι που πήγαν στον πόλεμο για τους Έλληνες σοκαρίστηκαν από επεισόδια όπως η δολοφονία μουσουλμάνων αμάχων στην Κόρινθο το 1822. Ωστόσο, η οθωμανική σφαγή των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη το 1821 και η δημόσια εκτέλεση των Ελλήνων Ορθοδόξων πατριωτών της πόλης προκάλεσαν την ευρωπαϊκή αντίληψη.
Ο Κλέμενς φον Μάτερνιχ, ο ριζοσπαστικός συντηρητικός πρόεδρος της Αυστρίας, έγραψε ότι «πέρα από τα ανατολικά μας σύνορα, τρία ή τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι απαγχονίστηκαν, στραγγαλίστηκαν ή απαγχονίστηκαν». Δεν θα μπορούσε να ήταν πιο φαρδύ από το σημάδι. Ο φιλελανισμός και η δημόσια οργή για τις επαναλαμβανόμενες οθωμανικές θηριωδίες δημιούργησαν μια φιλελεύθερη ευρωπαϊκή συνείδηση ως ερέθισμα για παρεμβατισμό που επανεμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου της δεκαετίας του 1930 και των Γιουγκοσλαβικών πολέμων της δεκαετίας του 1990.
Καθώς οι Έλληνες πολίτες εγκατέλειψαν τις οθωμανικές δυνάμεις στη Μικρά Ασία, την Πελοπόννησο και τα ευάλωτα νησιά, η κρίση «άλλαξε τις διεθνείς υποθέσεις φέρνοντας ένα νέο θέμα στην προσοχή του κόσμου: τον μη πάσχοντα αγωνιστή», γράφει ο Mazower. Στην ανατολική ακτή των Η.Π.Α., οι δωρεές έρχονταν από πόλεις, σχολεία, κολέγια, εκκλησίες και τη Στρατιωτική Ακαδημία West Point για την υποστήριξη των Ελλήνων προσφύγων.
Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες ήταν πολύ λιγότερες από τις απαραίτητες για να αντιστραφεί το ρεύμα του πολέμου υπέρ των Ελλήνων. Οι εσωτερικές διαιρέσεις από την ελληνική πλευρά ήταν τόσο έντονες που ένας εμφύλιος πόλεμος ξέσπασε σε πόλεμο κατά των Οθωμανών το 1824, ο οποίος προμηνύει παρόμοιες διαιρέσεις στην Ελλάδα κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο Πόλεμο 1946-49. «Το δημοκρατικό αίσθημα μεταξύ των Ελλήνων ήταν πραγματικό, αλλά κατέστησε το στρατιωτικό σύστημα αδύνατο και οδήγησε σε μια αίσθηση σκληρού ανταγωνισμού, που ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες στην παράταση των μαχών», γράφει ο Masovar.
Οι προοπτικές για τους Έλληνες ήταν τόσο κακές που μέχρι τον Φεβρουάριο του 1826, κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων με τους Έλληνες, ο συνταγματάρχης Charles Fabivier, ένας Γάλλος στρατιώτης, έγραψε: “Η Ελλάδα είναι μόνο κατ’ όνομα. Στην αρχή της περιόδου εκστρατείας δεν υπήρχαν άλλες ρυθμίσεις , χωρίς στρατιώτες ή χρήματα. Οι Ρώσοι συμφώνησαν να πιέσουν για μια λύση που θα καθιέρωνε την ελληνική αυτονομία υπό την οθωμανική κυριαρχία, και οι τρεις δυνάμεις δεν απείλησαν ρητά με πόλεμο, αλλά απέρριψαν την ισχυρή ένδειξη ότι θα ακολουθούσε κάποια μορφή στρατιωτικής επέμβασης εάν οι Οθωμανοί απέρριπταν πρωτοβουλία τους.
© de Agostini / Getty Images
Ως αποτέλεσμα του Ναβαρίνου, μια οθωμανική ήττα ήταν τόσο εκτεταμένη που η ελληνική ανεξαρτησία έγινε αναπόφευκτη. Ωστόσο, όπως εξηγεί ο Massover, η βρετανική κυβέρνηση θεώρησε το Navarino ως «την πιο αμφιλεγόμενη και περιττή νίκη». Υπό τον Τζορτζ Κάνινγκ διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών από το 1822 έως το 1827 και για λίγο Πρωθυπουργός μέχρι τον θάνατό του το 1827. Η βρετανική πολιτική κινούνταν ολοένα και περισσότερο σε φιλοελληνική κατεύθυνση, αλλά ο θάνατός του έθεσε την κυβέρνηση στα χέρια αντιρωσικών και φιλο- κυβερνητικοί πολιτικοί. – Τουρκικά. Στην Ομιλία του Βασιλιά το 1828, ο Γεώργιος Δ’ έφτασε στο σημείο να αποκαλεί το Ναβαρίνο «εξαιρετικό γεγονός». Ωστόσο, η γραβάτα φορέθηκε.
Οι Έλληνες σπάνια συμμετείχαν στις τρεις συνομιλίες για την εξουσία στο Λονδίνο το 1830. Κόντρα στις αντιθέσεις, η Ελλάδα έγινε το πρώτο νέο έθνος-κράτος που αναδύθηκε από τις πολυεθνικές αυτοκρατορίες που κυριαρχούσαν στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης στις αρχές του 19ου αιώνα. Νωρίτερα φέτος, οι Έλληνες γιόρτασαν την 200ή επέτειο από το ξέσπασμα του Πολέμου της Ανεξαρτησίας λόγω επιδημίας. Όπως λέει ο Massover, δεν υπάρχει καλύτερη στιγμή από τώρα για να υπενθυμίσουμε ότι η ανεξαρτησία των Ελλήνων ήταν «το μεγαλύτερο θαύμα όλων».
Έλληνες: Μια παγκόσμια ιστορία Του Roderick Beaton, Faber & Faber 25 £, 588 σελίδες
Ελληνική Επανάσταση: 1821 και ο σχηματισμός της σύγχρονης Ευρώπης Του Mark Masover, Alan Lane 30 £, 608 σελίδες
Τόνι Μπάρμπερ Ο αρθρογράφος των FT για τις Ευρωπαϊκές Υποθέσεις
Γίνετε μέλος της διαδικτυακής μας ομάδας βιβλίων στο Facebook FT Books Cafe
“Εμπειρογνώμονας τηλεόρασης. Μελετητής τροφίμων. Αφιερωμένος συγγραφέας. Ανεμιστήρας ταξιδιού. Ερασιτέχνης αναγνώστης. Εξερευνητής. Αθεράπευτος φανατικός μπύρας”