Ο Ελληνισμός στη Ρώμη | Γκάβιν ΜακΚόρμικ

Αυτό το άρθρο είναι απόσπασμα από το τεύχος Μαρτίου 2024 του The Critic. Για να λάβετε το πλήρες τεύχος, γιατί να μην εγγραφείτε; Τώρα προσφέρουμε πέντε τεύχη με μόλις 10 £.

'ρεω Μια ιδιοφυΐα», είπε ο διευθυντήςΟ Απολλώνιος, ο θαυματοποιός του αιώνα των Τυάνων, «παντού στην Ελλάδα». Δηλαδή, η Ελλάδα δεν είναι απλώς ένας τόπος, αλλά μια ιδιαίτερη ψυχική κατάσταση. Για τον Απολλώνιο, στα εκτεταμένα ταξίδια του στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, η επιδιωκόμενη αλήθεια αυτού του ρητού ήταν περιστασιακά υπό αμφισβήτηση.

Ο Φιλόστρατος, ο συγγραφέας μιας πολύχρωμης βιογραφίας του Απολλώνιου, απεικονίζει τον ήρωά του όχι μόνο ως φιλόσοφο, αλλά και ως έναν αδύνατο επιτεύκτη πολιτισμού – έναν συγχυτήρα λογικής και προσδοκιών, που εξαφανίζεται σε κοινή θέα, τώρα ελκυστικός για τους Ρωμαίους αυτοκράτορες και τους ξένους σοφούς. Οι πόλεις ως πράξεις γιορτής και ανανέωσης. Η ιδεολογία που καθοδηγεί αυτόν τον ήρωα είναι ένα μείγμα φιλοσοφίας, θρησκείας, μαγείας και πολιτικών παρορμήσεων —ή, όπως λέγεται, ελληνισμού.

Στο πλαίσιο του κόσμου του τρίτου αιώνα, όπου ο Χριστιανισμός είχε μια ολοένα και πιο σημαντική παρουσία στις πόλεις και τις πόλεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ειδωλολάτρες όπως ο Φιλόστρατος ήταν πρόθυμοι να αναδείξουν τη δική τους προσφορά κληρονομιάς.

Πράγματι, σχεδόν παρουσιάζει τον ήρωά του ως ειδωλολατρικό αντίπαλο στον Ιησού. Επιπλέον, ο Απολλώνιος —με την επιτυχή αναβίωση των ιερών και των τοπικών λατρειών της Ελλάδας— υπαινίσσεται τι ήθελε να συμβεί ο Φιλόστρατος στο δικό του σύγχρονο πλαίσιο.

Αν και ζούσε υπό τη Ρώμη, ο Απολλώνιος (και ο Φιλόστρατος) ήθελαν να γιορτάσουν έναν συναρπαστικό ελληνικό πολιτισμό. Ο εορτασμός του ελληνικού πολιτισμού στον ρωμαϊκό κόσμο δεν ήταν, φυσικά, κάτι νέο, κάτι που οι ίδιοι οι Ρωμαίοι απολάμβαναν από καιρό.

Αξιοσημείωτο είναι ότι οι αρετές της Ελλάδας ήταν η επιστροφή των πολιτών στην πολιτιστική ανανέωση

Μαζί με τον θαυμασμό τους για την ελληνική λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, την τέχνη και την αρχιτεκτονική, υπήρξε επίσης ένα επιτυχημένο κίνημα γνωστό ως «Δεύτερη Εκλέπτυνση» – μια πομπή ελληνόφωνων διανοουμένων που άφησε τεράστιο στίγμα στη δημόσια ζωή της Υψηλής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Ωστόσο, οι αρετές της Ελλάδος —όχι της Ρώμης— επέστρεψαν όταν πολλοί μορφωμένοι πολίτες της αυτοκρατορίας σκέφτηκαν την πολιτιστική ανανέωση. Στην πραγματικότητα, ο τελευταίος ειδωλολάτρης αυτοκράτορας της Ρώμης στα τέλη του τέταρτου αιώνα, ο Ιουλιανός, ο λεγόμενος Έλληνας Άγιος, ακολούθησε ακριβώς επειδή ήταν ο παντονικητής.

Το τελευταίο βιβλίο του Τσαρλς Φρίμαν, Παιδιά της Αθηνάς, μια εξαιρετικά ευανάγνωστη περιήγηση στις ζωές και τα επιτεύγματα μερικών από τους μεγαλύτερους εκφραστές του ελληνικού πολιτισμού υπό τη Ρώμη. Οι γεωλόγοι, οι γιατροί, οι πολυμαθείς, οι βοτανολόγοι, οι σατιρικοί και οι ρήτορες είναι μόνο ένα κλάσμα του ταλέντου – εισάγει τους αναγνώστες σε ένα ποικίλο και δυναμικό καστ χαρακτήρων. Σε ένα πρώιμο κεφάλαιο, συναντάμε τον Πολύβιο, τον λαμπρό Έλληνα ιστορικό που έγραψε στην παράδοση του Ηροδότου και του Θουκυδίδη, ενώ διδασκόμαστε τις απόψεις του για την άνοδο της πόλης της Ρώμης.

Στο άλλο άκρο του χρονικού εύρους του βιβλίου, συναντάμε την Υπατία, τη σαγηνευτική νεοπλατωνική φιλόσοφο και πολυμαθή που διοικούσε τη στοργή των πιο ευφυών χριστιανών μαθητών της Αλεξάνδρειας του πέμπτου αιώνα, αλλά πέθανε στα χέρια ενός επαναστατημένου χριστιανικού όχλου.

Ο Freeman επιτυγχάνει μια ισορροπία για ένα τέτοιο βιβλίο: παρέχει ενδιαφέρουσες βιογραφικές λεπτομέρειες, ενώ βρίσκει χώρο για να αναδείξει αξιομνημόνευτα στοιχεία στη γραφή τους που σώζεται. Μια πλούσια φλέβα μάθησης κυματίζει το κείμενό του: ο Πλούταρχος παρουσιάζεται ως «ίσως η πιο συναρπαστική φιγούρα» στο βιβλίο. Έχουμε μια αίσθηση του πώς ήταν «πρόδρομος της υπόθεσης της Γαίας του Τζέιμς Λάβλοκ», πώς επηρέασε τον Μονταίν, τον Έμερσον και τον Νίτσε και πώς ενέπνευσε τη Μαρί Ρενό.

Περιλαμβάνονται ορισμένα αξιοσημείωτα στατιστικά στοιχεία Εν συντομία μόνο. Τόσο ο Φιλόστρατος όσο και ο Απολλώνιος δεν αναφέρουν το πέρασμα. Ο Φαβορίνος, ο σοφιστής και αδελφός, ο υπέροχος αινιγματικός της Αρλ, δεν τυγχάνει πραγματικής μεταχείρισης. Ο Freeman έχει σίγουρα περισσότερα να πει για μερικούς ανθρώπους.

Σε ορισμένα σημεία υπάρχει μια απλοποιημένη αντιμετώπιση του ελληνικού συμβολισμού

Σε ορισμένα σημεία της αφήγησής του, υπάρχει μια πιο απλοϊκή αντιμετώπιση του πολύπλοκου θέματος της ελληνικής ταυτότητας ή της «ελληνικότητας». Φυσικά, όλα τα άτομα που συζητήθηκαν στο βιβλίο θα έβλεπαν τους εαυτούς τους ως φορείς του ελληνικού πολιτισμού, όλοι μιλώντας και γράφοντας ελληνικά, βασιζόμενοι σε κοινά σημεία αναφοράς από την προκλασική περίοδο.

Αλλά εξίσου, η ελληνική ταυτότητα ήταν ο τόπος συνεχών διαπραγματεύσεων και συζητήσεων σε όλους αυτούς τους αιώνες: ο βαθμός στον οποίο οι άνθρωποι που ζούσαν κάτω από τη Ρώμη βίωσαν την «ελληνικότητα» με απλή, συγκεκριμένη ή ενιαία έννοια είναι μέρος μιας συνεχιζόμενης επιστημονικής συζήτησης. Δεν χωρίζεται εδώ.

Ωστόσο, τα σαφή πλεονεκτήματα του βιβλίου επιβεβαιώνονται: Παιδιά της Αθήνας Είναι ένα απορροφητικό, μαθησιακό και ενδιαφέρον ταξίδι στην ελληνική (και ρωμαϊκή) ιστορία που αξίζει τα πολλαπλά θέματα του βιβλίου.