Τα δημόσια οικονομικά μετά τον COVID πρέπει να είναι βιώσιμα

“Πώς είναι η συζήτηση για την αποκατάσταση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας στην Ιαπωνία;” Μου έκανε αυτή την ερώτηση ένας ξένος οικονομολόγος σε μια πρόσφατη επίσκεψη στην Ιαπωνία και μου θύμισε τη σχεδόν παντελή απουσία διαμάχης πρόσφατα σχετικά με τη θέση των δημόσιων οικονομικών της χώρας σε υγιείς βάσεις. Για πολλά χρόνια πριν από το ξέσπασμα του νέου κορωνοϊού, η κυβέρνηση έδινε προτεραιότητα σε μια σειρά πολιτικών με στόχο την επίτευξη πλεονάσματος στο πρωτογενές ισοζύγιο – καθαρό κρατικό δανεισμό, εξαιρουμένων των πληρωμών τόκων, έναντι των τυπικών κρατικών υποχρεώσεων.

Το έλλειμμα τόσο στο πρωτογενές ισοζύγιο όσο και στα δημόσια οικονομικά, συμπεριλαμβανομένου του κόστους εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους, μειώνεται σταθερά. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη να εξεταστεί εάν η κυβέρνηση έχει κάνει αρκετά για να επιτύχει ένα «πλεόνασμα» στο πρωτογενές ισοζύγιο με τρόπο που θα δημιουργήσει ένα δημοσιονομικό περιβάλλον στο οποίο τα φορολογικά έσοδα από μόνα τους θα καλύπτουν τις δαπάνες πολιτικής για κοινωνική ασφάλιση και δημόσια έργα.

Το οικονομικό έτος 2012, πριν από την έναρξη μιας σειράς στρατηγικών «Abenomics» που υποστήριζε ο τότε πρωθυπουργός Σίνζο Άμπε, το έλλειμμα πρωτογενούς ισοζυγίου ήταν ίσο με 5,7% του ονομαστικού ΑΕΠ της Ιαπωνίας, ενώ το δημοσιονομικό έλλειμμα ήταν ίσο με 6,9%. Στη χρήση του 2018, το έλλειμμα του πρωτογενούς ισοζυγίου μειώθηκε στο 2,3% του ονομαστικού ΑΕΠ και το δημοσιονομικό έλλειμμα στο 3,2%.

Καθώς η εξάπλωση του COVID-19 ξεκίνησε τους τελευταίους μήνες του οικονομικού έτους που έληξε τον Μάρτιο του 2020, η οικονομική διαχείριση της κυβέρνησης πέρασε ξαφνικά σε κρίση ως απάντηση στην πανδημία. Το δημοσιονομικό έλλειμμα έχει εκτοξευθεί και το ανεξόφλητο δημόσιο χρέος έχει αυξηθεί δραματικά. Εν ολίγοις, τα δημόσια οικονομικά της Ιαπωνίας βρίσκονται σε πιο επικίνδυνη κατάσταση.

Παρά αυτές τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες, τα άνευ προηγουμένου χαμηλά επιτόκια έχουν βοηθήσει την οικονομική διαχείριση της Ιαπωνίας. Ο δημοσιονομικός προϋπολογισμός της κυβέρνησης για το 2022 προβλέπει συνολικά ανεξόφλητο δημόσιο χρέος 1,085 τετρ. γεν, που ισοδυναμεί με το 192% του ΑΕΠ της Ιαπωνίας. Ωστόσο, το ετήσιο κόστος τόκων για το δημόσιο χρέος αναμένεται να περιοριστεί στο 1,4% του ΑΕΠ, ή λίγο πάνω από 8 τρισεκατομμύρια γιεν. Ενώ η Ιαπωνία ξεπερνά κατά πολύ άλλες μεγάλες οικονομίες όσον αφορά το ανεξόφλητο δημόσιο χρέος, το ποσοστό των πληρωμών τόκων για αυτό το χρέος επί των συνολικών δαπανών του προϋπολογισμού παραμένει στο ίδιο επίπεδο με τις ομοτίμους οικονομίες.

Είναι αλήθεια ότι η πολύ χαλαρή νομισματική πολιτική της Τράπεζας της Ιαπωνίας έχει διατηρήσει τα επιτόκια στη χώρα χαμηλά. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η ιαπωνική οικονομία βρίσκεται παγιδευμένη σε μια οικονομική ύφεση που επιδεινώνεται από τη λεγόμενη κοσμική στασιμότητα. Τα τελευταία 30 χρόνια, τα επιτόκια στις μεγάλες οικονομίες συνέχισαν να μειώνονται. Η Ιαπωνία μπήκε στο χαμηλού επιτοκίου μόνο για να δει την ύφεση να εξαπλώνεται. Οι εταιρικές επενδύσεις στην Ιαπωνία ήταν αργές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, μια εξέλιξη που μπορεί να θεωρηθεί τόσο ως αιτία όσο και ως συνέπεια αυτής της ύφεσης. Οι αποταμιεύσεις του ιδιωτικού τομέα της Ιαπωνίας συνέχισαν να ξεπερνούν τις επενδύσεις της, με το καθαρό πλεόνασμα αποταμίευσης να συνεχίζει να υπερβαίνει το 5% του ΑΕΠ, μεγαλύτερο από το δημοσιονομικό έλλειμμα ή την υποχρηματοδότηση της κυβέρνησης.

Στο τέλος της ημέρας, το πλεόνασμα χρήματος στον εταιρικό τομέα χρηματοδοτούσε ουσιαστικά το δημοσιονομικό έλλειμμα της κυβέρνησης. Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση δεν είχε καμία δυσκολία να εξασφαλίσει κεφάλαια για να χρηματοδοτήσει το δημοσιονομικό της έλλειμμα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα μακροπρόθεσμα επιτόκια της Ιαπωνίας παρέμειναν χαμηλά, ανεξάρτητα από τον επίμονο πληθωρισμό του δημόσιου χρέους. Ομοίως, η ιαπωνική οικονομία συνέχισε να βγαίνει στην επιφάνεια, παρά την πραγματική ύφεση.

Αυτό που μας ανησυχεί τώρα είναι ότι η ιαπωνική οικονομία είναι απίθανο να παραμείνει σε σταθερή πορεία σε χαμηλά επίπεδα τώρα που έχει εμφανιστεί μια παγκόσμια τάση για αύξηση των επιτοκίων για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, ο οποίος αυξάνεται με ρυθμό καθώς η πανδημία COVID-19 εξασθενεί. Ως εκ τούτου, είναι σαφές ότι έχει έρθει η ώρα για την Ιαπωνία να εξετάσει σοβαρά την κατάλληλη δημοσιονομική διαχείριση μετά τον κορωνοϊό.

Ο κύριος λόγος ανησυχίας

Η πιθανή αύξηση των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων αποτελεί μείζονα ανησυχία για το μέλλον της οικονομικής διαχείρισης. Μέχρι στιγμής, οι εξαιρετικά χαμηλές αποδόσεις των JGBs επέτρεψαν στην κυβέρνηση να τα βγάλει πέρα ​​με τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών, ακόμη και ενόψει του επίμονου πληθωρισμού του εκκρεμούς δημόσιου χρέους. Εάν τα επιτόκια αυξηθούν ενώ η κυβέρνηση επιβαρύνεται με τεράστια ανεξόφλητα χρέη, θα πρέπει να αντιμετωπίσει απότομα αυξημένο βάρος πληρωμών τόκων.

Σύμφωνα με το υπουργείο Οικονομικών, μια αύξηση των επιτοκίων κατά 1 ποσοστιαία μονάδα πάνω από την πρόβλεψή του θα διόγκωνε το ετήσιο βάρος αποπληρωμής κεφαλαίου και τόκων κατά 3,7 τρισεκατομμύρια γιεν το 2025. Η κάλυψη αυτού του πρόσθετου ποσού μέσω εσόδων από φόρο κατανάλωσης θα απαιτούσε 1,7 ποσοστιαίες μονάδες. Αύξηση του φόρου κατανάλωσης. Αυτή η δυνητικά τεράστια πρόσθετη επιβάρυνση αντανακλά το τεράστιο μέγεθος του ανεξόφλητου δημόσιου χρέους.

Το κουπόνι για κρατικά ομόλογα που λήγουν θα παραμείνει σταθερό μέχρι τη λήξη, επομένως μια μελλοντική αύξηση ή αύξηση των επιτοκίων θα επηρεάσει μόνο τα τοκομερίδια για νέες εκδόσεις και τις εκδόσεις αποπληρωμής σε κρατικά ομόλογα. Για το θέμα αυτό, η μέση διάρκεια ζωής που απομένει μέχρι τη λήξη των ιαπωνικών κρατικών ομολόγων είναι επί του παρόντος περίπου εννέα χρόνια, εκ των οποίων το 32,3% εξαγοράζεται εντός 10 ετών ή περισσότερο. Ωστόσο, σε περίπτωση πραγματικών αυξήσεων των επιτοκίων, η επιβάρυνση της πληρωμής του επιτοκίου του δημοσίου θα συνεχίσει να αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο.

Αλλά η πραγματικότητα μπορεί να μην είναι τόσο απλή. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι ο λόγος για τα υψηλά επιτόκια. Εάν ο πληθωρισμός αυξήσει τα επιτόκια, οι πληρωμές τόκων της κυβέρνησης θα αυξηθούν και τα φορολογικά της έσοδα θα αυξηθούν, χάρη στις υψηλότερες τιμές καταναλωτή που θα αυξήσουν τις ονομαστικές τιμές στις οποίες βασίζονται οι φόροι. Εφόσον υπάρχει αύξηση των φορολογικών εσόδων που αντιστοιχεί σε εκείνα των τιμών καταναλωτή και αύξηση των πληρωμών τόκων αντίστοιχη με αυτή των ονομαστικών επιτοκίων, δεν θα υπάρξει καθαρή αύξηση της πίεσης στα δημόσια οικονομικά. Μιλώντας από οικονομική άποψη, όταν οι τιμές καταναλωτή και τα επιτόκια ανεβαίνουν το ένα δίπλα στο άλλο, δεν υπάρχει αλλαγή τόσο στα πραγματικά επιτόκια όσο και στην επιβάρυνση των δημόσιων οικονομικών.

Ωστόσο, όταν οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων αυξάνονται λόγω των αυξανόμενων ανησυχιών για τα δημόσια οικονομικά, τα πράγματα δεν θα πάνε ομαλά. Εάν τα ονομαστικά επιτόκια αυξηθούν χωρίς πληθωρισμό, τα δημόσια οικονομικά θα τεθούν υπό πίεση καθώς τα πραγματικά επιτόκια θα αυξηθούν επίσης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχουν φόβοι στην Ευρώπη ότι η ιταλική και η ελληνική οικονομία θα αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα εάν υπάρξει απότομη άνοδος των επιτοκίων.

Η τρέχουσα οικονομική κατάσταση στην Ιαπωνία δεν είναι παρόμοια με αυτήν στην Ιταλία και την Ελλάδα, αλλά το ύψος του ανεξόφλητου δημόσιου χρέους στην Ιαπωνία είναι εξαιρετικά τεράστιο. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να πειστούν όλες οι σχετικές αγορές ότι η διαχείριση των δημόσιων οικονομικών της Ιαπωνίας γίνεται με υγιή τρόπο. Σε αυτό το πλαίσιο, ήταν σημαντικό το γεγονός ότι η Ιαπωνία ενήργησε πριν από την πανδημία COVID-19, θέτοντας ως στόχο την επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος ισοζυγίου και ουσιαστικά επιδίωξη αυτού του στόχου. Στη διαδικασία οικονομικής διαχείρισης μετά τον κορωνοϊό, είναι απαραίτητο να επαναπροσδιοριστεί το χρονοδιάγραμμα για την επίτευξη του δημοσιονομικού στόχου της Ιαπωνίας.

Αύξηση επενδύσεων και αύξηση μισθών

Θέλω να κάνω ένα πιο σημαντικό σημείο σχετικά με ένα δεδομένο οικονομικό σενάριο στο οποίο τα επιτόκια αυξάνονται ταχύτερα από τις τιμές καταναλωτή, προκαλώντας αύξηση των πραγματικών επιτοκίων. Αν θέλουμε να δούμε την οικονομία να ανακάμπτει, πρέπει να προετοιμαστούμε για αύξηση των πραγματικών επιτοκίων.

Πρώτον, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα πραγματικά επιτόκια στην Ιαπωνία ήταν σημαντικά χαμηλά, επειδή οι εταιρείες του ιδιωτικού τομέα δεν ήταν ενθουσιώδεις για τη χρήση των χρημάτων για νέες επενδύσεις και αντ’ αυτού έχουν συγκεντρώσει πλεόνασμα χρημάτων. Με άλλα λόγια, η οικονομική στασιμότητα βοήθησε την οικονομική διαχείριση της κυβέρνησης.

Ωστόσο, η οικονομία μετά τον κορωνοϊό δεν πρέπει να αφεθεί να επιστρέψει στην κοσμική στασιμότητα. Για να αναζωογονηθεί η οικονομία, είναι απαραίτητο οι επιχειρήσεις να αυξήσουν τις επενδύσεις και να αυξήσουν τους μισθούς των εργαζομένων, ώστε να αυξηθεί το εισόδημα των πολιτών. Εάν συμβεί αυτό, τα πλεονάζοντα κεφάλαια του εταιρικού τομέα θα μειωθούν, προκαλώντας αύξηση των πραγματικών επιτοκίων. Αυτό θα ήταν μια δυσάρεστη εξέλιξη για την οικονομική διαχείριση.

Ωστόσο, η κυβέρνηση θα πρέπει να εφαρμόσει μια δημοσιονομική πολιτική που θα επικεντρώνεται στην επιτάχυνση των επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα. Για παράδειγμα, θα πρέπει να διαθέσετε ένα τεράστιο χρηματικό ποσό για να βοηθήσετε την παραγωγή ημιαγωγών. Η κυβέρνηση είπε πρόσφατα ότι ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας της Ιαπωνίας πρέπει να επενδύσουν συνολικά περίπου 150 τρισεκατομμύρια JPY την επόμενη δεκαετία για να επιτύχουν τη στρατηγική απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Η κυβέρνηση σκέφτεται ήδη να προσφέρει κρατικά ομόλογα ειδικού σκοπού για να συγκεντρώσει έως και 20 τρισεκατομμύρια γιεν για προεπένδυση.

Αν και είναι απαραίτητες οι δημοσιονομικές και βιομηχανικές πολιτικές για την τόνωση των επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα, θα δυσκολέψουν επίσης την κυβέρνηση να επιτύχει τη δημοσιονομική εξυγίανση. Αυτό το δίλημμα κάνει το θέμα πιο περίπλοκο. Για να εμπνεύσει τον ιδιωτικό τομέα να αυξήσει τις επενδύσεις χωρίς να επιδεινωθούν τα δημόσια οικονομικά, είναι αποτελεσματικό να εξασφαλιστούν οικονομικοί πόροι μέσω φόρων και άλλων μέτρων, όπως απαιτείται.

Αυτή είναι μια οικονομική θεωρία γνωστή ως πολλαπλασιαστής ισοσκελισμένου δημοσιονομικού προϋπολογισμού. Ένα συλλογικό ταμείο απαλλαγής από τον άνθρακα θα χρειαστεί μελλοντικές οικονομικές δαπάνες που εξαρτώνται από μελλοντικούς οικονομικούς πόρους και, ως εκ τούτου, είναι παρόμοια με την παραπάνω θεωρία. Υπάρχει παρόμοιο προηγούμενο για το Ταμείο Απανθρακοποίησης – στον απόηχο του Μεγάλου Σεισμού στην Ανατολική Ιαπωνία το 2011, η κυβέρνηση εισήγαγε φόρους που προορίζονταν για την ανοικοδόμηση μετά την καταστροφή για να χρηματοδοτήσει προγράμματα ανασυγκρότησης.

Πώς πρέπει η Ιαπωνία να αναζωογονήσει την οικονομία της χωρίς να υπονομεύσει την οικονομική της ευρωστία; Πρέπει να υιοθετηθεί μια νέα προσέγγιση για τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών της, διαφορετική από αυτή που ίσχυε σε όλη την εποχή της κοσμικής στασιμότητας.

Motoshige Itoh