Του Ηλία Καραγιάννη
Λαξευμένο στο όρος Μελάς στην Τραπεζούντα, το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στέκει περήφανα για πάνω από 1.600 χρόνια. Ο τρόπος που δημιουργήθηκε σε ένα τόσο γρήγορο μέρος που περιβάλλεται από καταπράσινη φύση μοιάζει με ένα μικρό θαύμα. Καθώς οι επισκέπτες πλησιάζουν, οι «πληγές» του χρόνου είναι εμφανείς στον ιερό αυτό τόπο για τους χριστιανούς. Είναι ένα νησί ελπίδας και πόνου, μάρτυρας της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, που τιμάται κάθε χρόνο στις 19 Μαΐου.
Στα τέλη Απριλίου, Greek Herald Επισκεφθείτε την Τραπεζούντα και κάντε ένα μίνι προσκύνημα στην αρχαία κοιτίδα του ποντιακού ελληνισμού: την Παναγία Σουμελά. Σήμερα, το μοναστήρι είναι άψυχο, όπου κυριαρχεί ο ήχος της σιωπής και η κατά καιρούς φλυαρία των επισκεπτών – Τούρκων, Ελλήνων και Σέρβων.
Η Τραπεζούντα είναι πλέον μια σύγχρονη πόλη στον πυρήνα της. Η φασαρία, με πλήθη ανθρώπων να κινούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας, να χαμογελούν αυθόρμητα στο άκουσμα του «Yunon» (ελληνικά). «Σουμελά;» Το ερώτημα γεννιέται φυσικά στα χείλη τους. Αυτός είναι ο νούμερο ένα λόγος που κάποιος θα επισκεφθεί την τουρκική πόλη στη Μαύρη Θάλασσα. Αυτό φαίνεται από τις πολλές ξεναγήσεις που διοργανώνουν ταξιδιωτικά γραφεία στην πόλη.
Για περίπου $30 AUD, μπορείτε να επισκεφθείτε τη Μονή της Παναγίας Σουμελά και το Σπήλαιο Καράκα με τους σταλακτίτες και τους σταλαγμίτες, μάρτυρες της ανθρώπινης ζωής για χιλιάδες χρόνια.
Ο δρόμος για το μοναστήρι είναι γεμάτος ανατροπές. Ο δρόμος περνά μέσα από μαγευτικά τοπία, δάση και ρυάκια, καταλήγοντας σε ένα πάρκινγκ όπου σταματούν δεκάδες τουριστικά λεωφορεία. Από εκεί, επιβιβάζεστε σε ένα μικρό βαν της τουρκικής κυβέρνησης που σας οδηγεί σε έναν πολύ στενό δρόμο κοντά στο μοναστήρι. Πλησιάζοντας στην Πανάκια Σουμελά, το σκηνικό κόβει την ανάσα. Λαξευμένο στο βουνό, το μοναστήρι φαίνεται αλλόκοτο, σαν φιλοτεχνημένο από θεϊκό χέρι.
Εν αγνοία μου το μυαλό μου ταξιδεύει σε άλλες εποχές. Η Μικρά Ασία καταστράφηκε όταν οι Τούρκοι κατέστρεψαν ολοσχερώς το μοναστήρι. Λεηλάτησαν και πυρπόλησαν όλα τα πολύτιμα αντικείμενα που υπήρχαν μέσα στο μοναστήρι.
Ήμουν περίεργος για το τι θα συναντούσα καθώς ανέβαινα στο μοναστήρι. Η άγρια ομορφιά του τοπίου, λαξευμένη στο πέρασμα των αιώνων, σε «συνέλαβε». Το μέρος φαινόταν οικείο και άγνωστο ταυτόχρονα.
Τουρκικές σημαίες
Σκαρφαλωμένο στην πλαγιά ενός λόφου, το μοναστήρι αγκάλιαζε την Τραπεζούντα και άστραφτε στο φως του ήλιου. Σαν ζωντανή φλόγα, φούντωσε την πίστη στις ψυχές των θεατών που πλησίαζαν με δέος, τα βήματά τους βαριά από την ιστορία. Τα σύντομα βήματα σας οδηγούν σε ένα μέρος που κάποτε έσφυζε από ζωή. Σήμερα είναι έρημο. Μερικές πινακίδες στα αγγλικά και τα τούρκικα σας ενημερώνουν για τα διάφορα δωμάτια του μοναστηριακού συγκροτήματος: κουζίνα, βιβλιοθήκη, τουαλέτα.
Προσπαθείτε να φανταστείτε τη ζωή των μοναχών σε ένα μοναστήρι που ιδρύθηκε το 386 από τους Αθηναίους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο, οι οποίοι με αποκάλυψη της Παναγίας οδηγήθηκαν στις απρόσιτες κορυφές του Πόντου για να ιδρύσουν το μοναστήρι τους. .
Ο Βλαδίμηρος, ένας Σέρβος επισκέπτης που συναντώ κατά τη διάρκεια της περιήγησής μου, είναι εκνευρισμένος από την κατάσταση του μοναστηριού καθώς μπαίνουμε στην εκκλησία. Κάτω από την ανοικοδόμηση, δύο τουρκικές σημαίες «κλέβουν» τα φώτα της δημοσιότητας καθώς προσπαθούμε να θαυμάσουμε το κακοδιατηρημένο ανάγλυφο της Παναγίας. Η εικόνα της Παναγίας της Σουμελά, σύμφωνα με την παράδοση έργο του Λουκά, στεγάζεται πλέον στο νέο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στη Βέροια Ημαθίας.
Η Παναγία Σουμελά ήταν κλειστή για τους επισκέπτες από το 2015 έως το 2020 για απαραίτητες εργασίες αποκατάστασης. Οι εργασίες συνεχίζονται ακόμη και έχουν προκαλέσει αντιδράσεις, καθώς πολλοί πιστεύουν ότι η ελληνορθόδοξη ταυτότητα του μνημείου έχει αποδυναμωθεί.
Στις 15 Αυγούστου 2010, στην εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, μετά από 88 χρόνια «σιωπής» στο μοναστήρι, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος τέλεσε την πρώτη Θεία Λειτουργία με την άδεια των τουρκικών αρχών. Στο προαύλιο, εκατοντάδες πιστοί συγκεντρώθηκαν και χιλιάδες παρακολούθησαν τη λειτουργία σε γιγαντιαίες οθόνες που είχαν στηθεί στους χώρους του μοναστηριού. Γενιές Ελλήνων του Πόντου είδαν, έμαθαν και δεν ξέχασαν ποτέ εκείνη τη μέρα στους πρόποδες του όρους Μελάς.
Παρά τις μικρές επιτυχίες, τα ερείπια του μοναστηριού αφήνουν τους επισκέπτες απογοητευμένους. Ισχυρό θρησκευτικό και πνευματικό σύμβολο του ελληνισμού του Μικρασιατικού Πόντου, σήμερα εμφανίζεται ως κατάλοιπο ένδοξου παρελθόντος.
Καθώς αφήνω την επίσκεψη και κατευθύνομαι προς την επόμενη στάση, φαντάζομαι τις συζητήσεις που κάνουν οι Έλληνες πιστοί μεταξύ του δέους που προκαλεί το μοναστήρι και της απογοήτευσης για την τρέχουσα κατάστασή του.
Ωστόσο, το μοναστήρι στέκεται για αιώνες, σύμβολο πίστης και ελπίδας, σε κατάσταση ερήμωσης. Η επίσκεψη στην Πανάκια Σουμελά δεν είναι μόνο θρησκευτική εμπειρία. Είναι ένα ταξίδι αυτογνωσίας, σύνδεση με το παρελθόν και υπόσχεση για το μέλλον. Είναι η επιστροφή των Ποντίων στην πατρίδα τους…
“Εμπειρογνώμονας τηλεόρασης. Μελετητής τροφίμων. Αφιερωμένος συγγραφέας. Ανεμιστήρας ταξιδιού. Ερασιτέχνης αναγνώστης. Εξερευνητής. Αθεράπευτος φανατικός μπύρας”