Μυκήνες: Από τον μύθο στην ιστορία

Τίποτα δεν συγκρίνεται με την επίσκεψη σε έναν παλιό ιστότοπο. Υπάρχει μια αναπόφευκτη αίσθηση απορίας σχετικά με το να είσαι γεωγραφικά κοντά σε ανθρώπους τόσο μακριά προσωρινά. Έχοντας επισκεφτεί κάθε μουσείο μέσα και γύρω από το Λονδίνο, γνωρίζω ότι η εμπειρία δεν μπορεί να αντισταθμιστεί από πράγματα διαχωρισμένα από το πλαίσιό της. Ωστόσο, η εικόνα είναι ένα πολύ ισχυρό και ασήμαντο εργαλείο για την προβολή των αρχαιοτήτων του αρχαίου κόσμου – στο πραγματικό του πλαίσιο. Σε μια εποχή που η ύπαρξη περίεργων αντικειμένων στα βρετανικά μουσεία έχει δεχθεί πυρά, η τρέχουσα έκθεση του Μουσείου Κλασικής Αρχαιολογίας δείχνει πόσο αποκαλυπτική μπορεί να είναι μια φωτογραφία.

Μυκήνες: Από τον μύθο στην ιστορία Πρόκειται για μια γκαλερί με περίπου 50 φωτογραφίες του αρχαιοελληνικού φρουρίου των Μυκηνών, ενός στρατιωτικού προπύργιου της Εποχής του Χαλκού. Τραβήχτηκε από τον Αμερικανό φωτογράφο Robert McCabe το 1955 και του ανατέθηκε η τεκμηρίωση του χώρου από τη βρετανική αρχαιολογική ομάδα εκεί εκείνη την εποχή. Οι φωτογραφίες της Μακάμπι μας δείχνουν, με τρόπο που κανένα στοιχείο ή καλούπι δεν μπορεί να μας δείξει κάθε είδους πλαίσιο: πώς η ηλιόλουστη Ακρόπολη έρχεται σε αντίθεση με το γύρω τοπίο, πώς πλοηγούνταν στη Μεσσήνη τη δεκαετία του 1950 τζιπ αντί για βαγόνια και πώς οι σκαλωσιές άλλαξαν τους αρχαιολόγους αντιμετωπίζουν τον ιστότοπο.

«Η εικόνα είναι ένα πολύ ισχυρό και ασήμαντο εργαλείο για την παρουσίαση των αρχαιοτήτων του αρχαίου κόσμου, στο πραγματικό τους πλαίσιο»

Τίτλος έκθεσης Μυκήνες: Από τον μύθο στην ιστορία Αναφέρεται στο γεγονός ότι η μυθική ιστορία των Μυκηνών είναι απόλυτα συνυφασμένη με την αληθινή ιστορία της. Οι μυθικοί βασιλιάδες των Μυκηνών, Αγαμέμνονας, οδήγησαν τον ελληνικό στρατό στον περίφημο Τρωικό πόλεμο, που απεικονίζεται από τον Όμηρο Η Ιλιάδα. Κατά την επιστροφή του στις Μυκήνες, δολοφονήθηκε από τη σύζυγό του Κλυταιμνήστρα, η οποία αγανακτούσε με τη θυσία της κόρης τους για να εξασφαλίσει καθαρό πέρασμα στην Τροία. Αυτή είναι μια μυθική ιστορία, που γράφτηκε τον 8ο αιώνα π.Χ., αλλά μια από τις εικόνες της Μακάμπι του 1955 λέει, “Τουρίστες επισκέπτονται τον τάφο της Κλυταιμνήστρας”. Η τοποθεσία αντικατοπτρίζει μια διπλή ιστορία: ένα από τα αληθινά κέντρα του ελληνικού πολιτισμού στην Εποχή του Χαλκού και ένα από τα μυθικά βασίλεια που ίδρυσε ο Έλληνας ήρωας Περσέας.

Φυσικά, η αληθινή ιστορία της Μεσσήνης δεν τελείωσε με την κατάρρευση της ηγεμονίας της στην ύστερη Εποχή του Χαλκού και αυτό αποτυπώθηκε στις φωτογραφίες της Μακάμπι. Η έκθεση είναι γεμάτη με υπαινιγμούς του πλαισίου της δεκαετίας του 1950. Μία φωτογραφία του σταθμάρχη στον εγκαταλελειμμένο πλέον σιδηροδρομικό σταθμό των Μυκηνών. Μια άλλη φωτογραφία δείχνει τον Αγαμέμνονα Ντάση με την κόρη του Παναγιούλα, να στέκονται μπροστά από το Belle Helene Inn. Πάνω από αυτά υπάρχει μια ταμπέλα που γράφει (στα ελληνικά) “Χαιρετίσματα, Ξένο. Θα σε καλωσορίσουμε εδώ”. Αναφερόμενος στην προέλευση αυτού του αποσπάσματος στον Όμηρο Επος, αυτή η εικόνα βρίσκεται πάνω από μια προτομή του Ομήρου στο Μουσείο. Παρά τη θέση των Μυκηνών ως μεγάλης αρχαίας πόλης, αυτές οι σύγχρονες σκηνές υπενθυμίζουν ότι η μυκηναϊκή περίοδος ήταν μόνο μια σκηνή στη συνεχιζόμενη ιστορία της ανθρώπινης ιστορίας.

Εκτός από τους ντόπιους, φωτογραφίες έχουν συμπληρωθεί και από την αρχαιολογική ομάδα που διενήργησε τις ανασκαφές, καθώς και συχνές ματιές στα ικριώματα τους. Αυτό αναφέρεται στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο οι Βρετανοί μπήκαν, έσκαβαν και εξήγαγαν συχνά από ξένες τοποθεσίες για να κατοικήσουν τα μουσεία τους, κάτι που συνήθως δεν θυμόμαστε στα ίδια τα μουσεία. Αυτή είναι ξεκάθαρα μια συνεχής συζήτηση στα παρασκήνια, καθώς το μουσείο έχει δύο μικρά σεντούκια που ζητούν από τους επισκέπτες να ψηφίσουν εάν πιστεύουν ότι τα Ελγίνεια μάρμαρα πρέπει να επιστραφούν στην Ελλάδα. Αν και ανατέθηκε να φωτογραφίσει τις Μυκήνες, ήταν σαφές ότι ο McCabe ενδιαφερόταν επίσης για την αρχαιολογική διαδικασία στην τοποθεσία, με πολλά πορτρέτα του Alan Weiss – του αρχηγού της ομάδας – και άλλων κομματικών φιγούρων να εισβάλλουν στο άδειο τοπίο. Φυσικά, ο χαρακτήρας που δεν μπορούμε να δούμε ποτέ είναι ο McCabe με την κάμερα Rolleiflex, καταγράφοντας το γεγονός.

Τον τελευταίο καιρό έχω στραφεί στη φωτογραφία, ή τουλάχιστον στις φωτογραφικές γκαλερί. Η πρόσφατη έκθεση της Tate Liverpool της φωτογραφίας ντοκιμαντέρ του Don McCullin με οδήγησε στην τρύπα του κουνελιού. Μετά από δωμάτιο με δωμάτιο εξαντλητικών εικόνων σύγκρουσης και ταλαιπωρίας – παντού από το Βιετνάμ μέχρι τη Βόρεια Ιρλανδία – η έκθεση τελείωσε με εικόνες της Παλμύρας, μιας αρχαίας πόλης στη Συρία που καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό από το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε. Αυτές οι εικόνες, σε αντίθεση με το έντονο animation των πολεμικών εικόνων, ήταν δυναμικά μεταφερόμενες και εξακολουθούσαν να είναι απίστευτα σταθερές.

Η καθαρότητα, τα έντονα μαύρα και τα κρυστάλλινα λευκά και οι όμορφοι ομιχλώδεις γκρίζοι ουρανοί που παράγονται από ασπρόμαυρες ταινίες δημιουργούν μαγευτικές εικόνες που δεν μπορείτε παρά να τις κοιτάξετε. Το ίδιο ισχύει και για τις φωτογραφίες της Μακάμπι που χρησιμοποιούν τις διαφορετικές γωνίες του ελληνικού ήλιου. Ο ΜακΚέιμπ χρησιμοποίησε τον ήλιο για να δημιουργήσει εικόνες με μέγιστη αντίθεση, μια εικόνα δείχνει “το νοτιοδυτικό άκρο της Ακρόπολης στο φως νωρίς το πρωί, στη σκιά του όρους Zara με την πεδιάδα Argiv πίσω” (από τη λεζάντα). Πράγματι, η υπονοούμενη παρουσία του ήλιου είναι το πώς οι φωτογραφίες από το μουσείο σας μεταφέρουν στις ελληνικές πεδιάδες γύρω από τις Μυκήνες, με τρόπο που δεν θα μπορούσαν, στην πραγματικότητα, να είχαν δημιουργηθεί τα αυθεντικά αγάλματα και τα ανάγλυφα.

Θα ήθελα να αφιερώσω λίγο χρόνο για να αναφέρω μερικές από τις όμορφες λεπτομέρειες των φωτογραφιών του McCabe. Το σκοτάδι συχνά αξιοποιείται κάτω από τις πύλες ή τις εισόδους των τάφων για να πλαισιώσει τις μορφές τοπίων. Συγκλονίστηκα επίσης από τις μαύρες ρωγμές που ορίζουν τους τεράστιους λιθόλιθους που καίγονται από τον ήλιο, για παράδειγμα γύρω από το περίφημο Lion Relief στις Μυκήνες. Οι πέτρες που περιγράφονταν σε μεταγενέστερους αιώνες ως Κυκλώπειες, ήταν τόσο ογκώδεις που θεωρήθηκε ότι ήταν έργο των διάσημων Κυκλώπων: μονόφθαλμων θρυλικών γιγάντων. Οι εικόνες τουλάχιστον μας δίνουν μια μικρή αίσθηση του πώς θα ήταν να στέκεσαι κάτω από αυτές τις διαφαινόμενες γιγάντιες κατασκευές. Μερικά από τα πιο ρηχά τούβλα φαίνονται στη φωτογραφία του Alan Weiss κοιτάζοντας προς τα κάτω από τον τοίχο Grave Circle A, οι πέτρες του οποίου αποτυπώνονται ξεχωριστά σε διάφορα σχέδια και αποχρώσεις του γκρι.

«Οι εικόνες τουλάχιστον μας δίνουν μια μικρή αίσθηση του πώς θα ήταν να στεκόμαστε κάτω από αυτές τις διαφαινόμενες γιγάντιες κατασκευές».

Πρέπει να επισημάνω σε αυτό το σημείο ότι πρόκειται για μια λιτή στοά, σε αντίθεση με τα μεγάλα μνημεία της Μεσσήνης. Οι εικόνες εκτυπώνονται ή ανατινάζονται σε πάνελ και τοποθετούνται στους τοίχους του μουσείου. Δεν είναι ιδιαίτερα φωτισμένα ούτε μαδημένα από την πληθώρα των ανάγλυφων στους τοίχους, αλλά ρέουν στην είσοδο του Κολλεγίου των Κλασικών. Αυτή δεν είναι μια έκθεση της οποίας το μεγαλείο θα σας κυριεύσει τη στιγμή που θα μπείτε, αλλά με αρχαία ερείπια, αναφορές σε μυθικούς χαρακτήρες, Έλληνες κατοίκους της δεκαετίας του 1950 και Βρετανούς αρχαιολόγους, αν βυθιστείτε σε κάθε φωτογραφία, θα βρείτε στρώματα θρύλου και ιστορίας, όλα αποτυπώθηκε τόσο τέλεια σε φιλμ. Plus-X ασπρόμαυρο.

Το Mycenae: From Myth to History θα είναι ανοιχτό στο Μουσείο Κλασικής Αρχαιολογίας έως τις 10 Δεκεμβρίου, με μια διαδικτυακή έκδοση της έκθεσης να κυκλοφορήσει στο μέλλον. Μάθετε περισσότερα για την έκθεση εδώ: https://www.classics.cam.ac.uk/museum/exhibitions/exhibitions/mycenae-myth-history