Η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ συνομιλεί με τον Υπουργό Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε πριν από την ψηφοφορία για το τρίτο πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας κατά τη σύνοδο του ομοσπονδιακού κοινοβουλίου της Γερμανίας, της Μπούντεσταγκ, στο Βερολίνο, στις 19 Αυγούστου 2015. [Alex Schmidt/Reuters]
Η ελληνική περιπέτεια 2009-19 φαίνεται να έχει ξεχωριστή θέση στον αποχαιρετισμό της Γερμανίδας καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ. Λογικά έτσι. Η κρίση, ή πιο συγκεκριμένα η δύσκολη διαχείριση των συνεπειών της κρίσης που παρέμειναν για δεκαετίες πριν γίνει μη διαχειρίσιμη το 2009, συνέπεσε με περίπου τα δύο τρίτα της συνολικής θητείας της Άνγκελα Μέρκελ ως Γερμανίας και, στην πραγματικότητα, της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Επιπλέον, η Μέρκελ έζησε ολόκληρο το ελληνικό ζήτημα από την αρχή μέχρι το τέλος. Wasταν στη θέση της την ίδια περίοδο με τους Έλληνες Πρωθυπουργούς από το 2005-21. Θυμάται ξεκάθαρα τις συζητήσεις σχετικά με τα οικονομικά και μακροοικονομικά δεδομένα της περιόδου 2005-09 και τα πανευρωπαϊκά προκαταρκτικά μέτρα του 2008 που ελήφθησαν με την ψευδαίσθηση ότι όλα τα κράτη μέλη της ευρωζώνης θα μπορούσαν να αποφύγουν τον φαύλο κύκλο που μεταμόρφωσε την οικονομική κατάσταση. Μια κρίση σε μια οικονομική κρίση και το αντίστροφο. Δυστυχώς, σε διάστημα μικρότερο των δύο ετών, αυτό αποδείχθηκε ψευδής ελπίδα.
Ως σύμβουλος, κλήθηκε στις αρχές του 2010 να διαχειριστεί την ανατροπή των θεμελιωδών στοιχείων της νομισματικής ένωσης και το σύμφωνο σταθερότητας, τα θεμελιώδη προβλήματα της μετατροπής των θεμελιωδών επιλογών και στόχων της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής σε αυστηρούς νομικούς κανόνες, εξοπλισμένους με υπεροχή των κανόνων του νομικού συστήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, έχει κληθεί να διαχειριστεί την «ηθική διάσταση» σχετικά με τη δημοσιονομική πειθαρχία, με την ευγένεια της υπαγωγής της ευρωζώνης στο πολιτικό και αξιακό πλαίσιο μιας προτεσταντικής άποψης για την οικονομία. Το δημόσιο χρέος των κρατών μελών δεν θεωρήθηκε μόνο ως οικονομική ποσότητα αλλά θεωρήθηκε και ως αμαρτία, σύμφωνα με τη σημασιολογία της γερμανικής εκδοχής της προσευχής του Κυρίου.
Όταν η Άνγκελα Μέρκελ ανέλαβε τα καθήκοντά της ως καγκελάριος, η θεσμική δομή της ένωσης και ιδίως η οικονομική της διακυβέρνηση είχε ήδη διαμορφωθεί και κατασκευαστεί για “κανονικές συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης”. Οι μηχανισμοί παρακολούθησης, έγκαιρης προειδοποίησης και πρόληψης κρίσεων ήταν ανεπαρκείς και οι μηχανισμοί διαχείρισης οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης σχεδόν ανύπαρκτοι.
Διαβάζω ότι η καγκελάριος εξέφρασε τη βαθιά απογοήτευσή της για την αδυναμία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να αντιμετωπίσει και να αντιμετωπίσει έγκαιρα τα ζητήματα και πήρε τη θεμελιώδη απόφαση – την οποία οι ομόλογοι της συμφώνησαν χωρίς αντίσταση – να θέσει το ελληνικό ζήτημα στο πολιτικό έλεγχος του Eurogroup – δηλαδή κυβερνήσεων με βασική διακυβερνητική λογική Βρίσκεται υπό τον τεχνικό έλεγχο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και κυρίως του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, το οποίο έχει εγκατασταθεί στη θεσμική καρδιά της ευρωζώνης.
Όσον αφορά την Ελλάδα, η Άνγκελα Μέρκελ – αλλά όχι μόνο η ίδια η καγκελάριος – επηρεάστηκε έντονα από τα αρνητικά στερεότυπα που διαμόρφωσαν την οικονομική, μακροοικονομική, πολιτική, κοινωνική και ανθρωπολογική κατάσταση της χώρας μας. Από τις ελληνικές στατιστικές, η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων για την επίτευξη του καθεστώτος ένταξης στην ευρωζώνη (η οποία στη συνέχεια συνδέθηκε με τη σκοπιμότητα της ένταξης της Ιταλίας), η διαφθορά (με τις γερμανικές εταιρείες να είναι ο υποκινητής στις πιο διαβόητες περιπτώσεις), ακατανόητη για τους Γερμανούς (που απέτυχαν με τους κοινωνικούς αποστολείς) «Θαύμα Ο όγκος της ελληνικής ναυτιλίας, η φορολογική της μεταχείριση κ.λπ.
Από την άλλη πλευρά, παρά το μέγεθος των αρνητικών συνεπειών και των παράπλευρων ζημιών, η συμβολή της Άνγκελα Μέρκελ ήταν διδακτική και παρακινητική στη διαχείριση κρίσεων που αναπτύχθηκαν παράλληλα με την κρίση, επιβάλλοντας έτσι αποσπασματικές, βήμα προς βήμα αποφάσεις, σε μια εμπειρικός τρόπος και συντηρητική νοοτροπία – δηλαδή κατά μήκος της γραμμής που αποσκοπεί στην αποφυγή της εξάπλωσης της κρίσης και στο ξέσπασμα ενός στρατηγικού/διαρθρωτικού κινδύνου για την Ευρωζώνη. Η ήττα των πολιτικών δυνάμεων που παρέμειναν πιστές στην πολιτική ευθύνης και δεν έκαναν την εύκολη επιλογή της πολιτικής των λεγόμενων ανεύθυνων πεποιθήσεών τους είναι μεγάλη παράπλευρη ζημιά. Αλλά η Μέρκελ δεν το επέβαλε – ο ελληνικός λαός την επέλεξε τον Ιανουάριο του 2015. Την επέλεξαν για δεύτερη φορά με συντριπτική απόρριψη στο δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015 και για τρίτη φορά τον Σεπτέμβριο του 2015.
Η Μέρκελ σκέφτεται τώρα την ελληνική εμπειρία 2010-19-19, αλλά φοβάμαι ότι ο οικιακός αυτοστοχασμός θα ποικίλει από τον δειλό έως τον ανύπαρκτο.
Η Ελλάδα παρέμεινε στην ευρωζώνη, ο συνολικός όγκος της ευρωπαϊκής βοήθειας είναι εντυπωσιακός, στην πορεία διαμορφώθηκαν θεσμικοί μηχανισμοί για τη διαχείριση κρίσεων και τέλος, εφαρμόστηκε μια ριζική διπλή παρέμβαση στο ελληνικό δημόσιο χρέος με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα ( PSI) και μεγαλύτερη συμμετοχή του «επίσημου» τομέα (OSI).). Αυτή η παρέμβαση έχει φέρει την Ελλάδα μέχρι τώρα και θα τη συνοδεύσει για πολλά χρόνια ακόμη, παρέχοντας επαρκή οικονομική ασφάλεια.
Φυσικά, όλα θα μπορούσαν να γίνουν γρηγορότερα, πιο αποτελεσματικά και ευγενικά, με μικρότερο αντίκτυπο στη σωρευτική στασιμότητα, στην ανεργία, στο εισόδημα, στην κοινωνική συνοχή, στις πολιτικές συμπεριφορές, στην εικόνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ελληνική κοινή γνώμη. Με λιγότερη ενίσχυση του εύκολου ρεύματος, του «αντισυστήματος», του δημαγωγού, του χούλιγκαν, του λαϊκιστή. Με μικρότερο αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή δημοκρατία, η οποία συχνά φοβάται τα πιθανά αποτελέσματα εκλογών και δημοψηφισμάτων στα κράτη μέλη. Η κρίση της πρώτης δεκαετίας του εικοστού πρώτου αιώνα αντιμετωπίστηκε με την αλληλεγγύη των Ευρωπαίων εταίρων, αν και αναμεμειγμένη με «πειθαρχικές» και τιμωρητικές συμπεριφορές, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι πολιτικές/δημοκρατικές διαστάσεις και οι μεσοπρόθεσμες συνέπειες. Η δήλωση Μέρκελ-Σαρκοζί στο Ντοβίλ το φθινόπωρο του 2010 ήταν η ενσάρκωση των αντιφάσεων της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης ενόψει νέων καταστάσεων.
Αναφερόμαστε πάντα σε όλα τα παραπάνω, επιβεβαιώνουμε τις δηλώσεις μας και παρέχουμε ουσιαστικούς λόγους. Πάντα ζητούσαμε μια ολοκληρωμένη, μακροπρόθεσμη και μελλοντική προσέγγιση. Το έχω κάνει προσωπικά σε πολλές περιπτώσεις τα πέντε δύσκολα χρόνια από το 2010 έως το 2015, αποτελώντας μια συνεχή παρουσία στην πρώτη γραμμή τριών διαφορετικών κυβερνήσεων. Συζητούσαμε συνεχώς το θέμα των περιβόητων επιπλοκών. Τονίζαμε τη σαφή σχέση μεταξύ χρέους και ΑΕΠ. Ζητούσαμε να διαβαστούν σωστά οι μελέτες βιωσιμότητας του χρέους και να ληφθούν υπόψη οι παρεμβάσεις που έχουν ήδη συμφωνηθεί και ολοκληρωθεί. Το αποκορύφωμα που παρέμεινε στη συλλογική μνήμη ήταν η αντιπαράθεση με την «τρόικα» στο γραφείο μου στο Υπουργείο Οικονομικών στις αρχές Σεπτεμβρίου 2011. Διέκοψα τη συζήτηση για πρόσθετα «τυφλά» οικονομικά μέτρα στο πλαίσιο του πρώτου προγράμματος, το οποίο είχε ήδη καταρρεύσει και εγκαταλείφθηκε, ενώ το σημαντικό ήταν η εφαρμογή του δεύτερου προγράμματος, το οποίο ουσιαστικά συμφωνήθηκε στις 6 Ιουλίου 2011, Benny Wolfgang Schäuble στο Βερολίνο και εγκρίθηκε πολιτικά από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 21 Ιουλίου 2011. Αυτό ακριβώς συνέβη.
Το κύριο πρόβλημα της Ελλάδας εκείνη την εποχή ήταν και θα είναι πάντα η αξιοπιστία της, η πραγματική εφαρμογή των συμφωνηθέντων, το αδυσώπητο εσωτερικό μέτωπο, η ανθρωποφαγική εμμονή όσων πιστεύουν ότι δεν έχουν κανένα βάρος εξουσίας, ότι δεν είναι υπεύθυνοι δύσκολες και καταστρεπτικές αποφάσεις, χωρίς κανένα δισταγμό να συμμετάσχουν στην πολιτική που κατήγγειλαν με την πρώτη ευκαιρία. Πίσω από αυτό κρύβεται το φαινόμενο της μικρής μνήμης της κοινωνίας. Η φυσική της τάση είναι να επιστρέψει στην «κανονική ζωή», να ξεφύγει από κάθε σύστημα ασυνήθιστων περιοριστικών μέτρων, απροθυμία να ακούσει για πιθανές δυσκολίες και κινδύνους.
Δεν ήμουν ομότιμη της Άνγκελα Μέρκελ εκείνη την ταραγμένη περίοδο, αλλά ήμουν παρούσα σε πολλές δύσκολες συναντήσεις, με κυριότερη αυτή που πραγματοποιήθηκε στις Κάννες στις 2 Νοεμβρίου 2011. Είναι φιλική και ευγενική, αλλά σταθερή στις απόψεις της. Πάντα ένιωθα ότι όλα όσα συζητήσαμε με τον Wolfgang Schäuble ήταν ήδη γνωστά σε αυτήν και την έγκρισή της. Αυτό φαίνεται και από το αποτέλεσμα. Wasταν πάντα καλά γνωστή με το ελληνικό πολιτικό τοπίο, το ρόλο των ατόμων και τις σχέσεις εξουσίας. Για εκείνη, η προσωπική αντιμετώπιση ενός κρίσιμου ζητήματος ή η παρέμβαση για την αντιμετώπιση ενός εμποδίου ήταν πάντα δυνατή. Πίσω από την παραπομπή στην Τρόικα και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, υπήρχε πάντα περιθώριο για πολιτική προσέγγιση και αυτό που συζητήσαμε διμερώς με τη γερμανική πλευρά ίσχυε και στο Eurogroup, σε αντίθεση με αυτό που συνέβη με τους άλλους εταίρους.
Στη γενική πολιτική αντανάκλαση της Άνγκελα Μέρκελ, υποθέτω ότι η ελληνική υπόθεση συνδέεται επίσης με την ικανότητα της ΕΕ να ανταποκρίνεται γρήγορα και αποτελεσματικά στη χρηματοπιστωτική κρίση που προκαλείται από την πανδημία: ρήτρα δημόσιας διαφυγής από το σύμφωνο σταθερότητας, επέκταση της ποσοτικής χαλάρωσης παρά την Γερμανικό σύνταγμα. Η απόφαση του δικαστηρίου, το Ταμείο Επόμενης Γενιάς της Ευρωπαϊκής Ένωσης (NGEU) και η κοινή έκδοση χρεών οφείλουν πολλά στο «Greek Lab».
Έφυγε από την Καγκελαρία, είναι πιο αγαπητή από τους Έλληνες και σίγουρα είναι πιο σοφή. Το ερώτημα είναι αν θα συνεχίσουμε να θαυμάζουμε τον συλλογικό μας εαυτό εδώ στην Ελλάδα ή αν εμείς οι ίδιοι είμαστε πιο σοφοί.
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος διετέλεσε Έλληνας Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Οικονομικών από το 2011 έως το 2012, Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών από το 2013 έως το 2015 και Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ από το 2012 έως το 2015.
“Ερασιτέχνης διοργανωτής. Εξαιρετικά ταπεινός web maven. Ειδικός κοινωνικών μέσων Wannabe. Δημιουργός. Thinker.”