Οι αρχαίοι Έλληνες ανέθεταν σε εξωτερικούς συνεργάτες τους πολέμους

Όπου υπάρχει πόλεμος, υπάρχουν μισθοφόροι — μισθοφόροι που ο μόνος κοινός δεσμός τους είναι η πείνα για περιπέτεια. Μερικοί εντάσσονται σε ξένους στρατούς ή δυνάμεις ανταρτών επειδή πιστεύουν στον σκοπό. Άλλοι εγγράφονται γιατί η τιμή είναι σωστή.

Αυτό ίσχυε στην αρχαία Ελλάδα, και δεν θα το ξέρατε από αρχαίους Έλληνες ιστορικούς, για τους οποίους η πόλις, ή ανεξάρτητη ελληνική πόλη-κράτος, αντιπροσώπευε τον θάνατο της βασιλικής καταπίεσης και την άνοδο της ισότητας των πολιτών και της υπερηφάνειας των πολιτών.

Για παράδειγμα, ούτε ο Ηρόδοτος ούτε ο Διόδωρος ο Σικελός αναφέρουν μισθοφόρους στις αφηγήσεις τους για την Πρώτη Μάχη της Χιμέρας, έναν σκληρό αγώνα το 480 π.Χ. στον οποίο Έλληνες από διάφορες πόλεις της Σικελίας ενώθηκαν για να αποκρούσουν μια καρχηδονιακή εισβολή.

«Το να είσαι μισθωτός είχε κάποιες αρνητικές έννοιες — απληστία, διαφθορά, μετατόπιση αφοσίωσης, παρακμή της πολιτισμένης κοινωνίας», λέει ο Larry Reitsema, ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια. «Υπό αυτό το πρίσμα, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι αρχαίοι συγγραφείς αναγνωρίζουν ότι εάν οι Έλληνες επέλεγαν να διακοσμήσουν τους Έλληνες για την πτυχή των πολέμων, έπρεπε να πληρώσουν γι’ αυτό».

Μια μελέτη όμως που δημοσιεύτηκε πρόσφατα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών Η προέλευση των στρατευμάτων που υπερασπίζονταν την Χίμαιρα υποδηλώνουν ότι δεν ήταν αυστηρά ελληνικά, όπως υποδηλώνουν ιστορικές αναφορές της περιόδου.

Η νίκη θεωρήθηκε ευρέως ως το καθοριστικό γεγονός της ελληνικής ταυτότητας. Αλλά η νέα μελέτη, μια ανάλυση του DNA αποσύνθεσης από 54 πτώματα που βρέθηκαν στη δυτική νεκρόπολη της Χιμέρας που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, διαπιστώνει ότι οι κοινόχρηστοι τάφοι καταλαμβάνονταν συχνά από επαγγελματίες πολεμιστές από τόσο μακρινή Ουκρανία, Λετονία και Βουλγαρία.

Δύο μεγάλες συγκρούσεις σημειώθηκαν στην έρευνα του στηριγμάτων ανακάλυψης που δημοσιεύθηκε πέρυσι από τη βιοαρχαιολόγο του Πανεπιστημίου της Τζόρτζια Κάθριν Ράινμπεργκερ και τους συνεργάτες της, οι οποίοι ανέλυσαν χημικά το σμάλτο των δοντιών 62 πεσόντων πολεμιστών που ήταν θαμμένοι κοντά στο αρχαίο πεδίο μάχης της Χιμέρας.

Το ένα ήταν το 480 π.Χ., όταν οι δυνάμεις των Ιμέρων νίκησαν τον Καρχηδόνιο στρατηγό Hamilcar Mago και το δεύτερο ήταν επτά δεκαετίες αργότερα, όταν ο εγγονός του Hamilcar επέστρεψε για εκδίκηση και η Himera καταστράφηκε.

Η ομάδα της κυρίας Reinberger κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ένα τρίτο όσων πολέμησαν στην πρώτη σύγκρουση ήταν ντόπιοι, σε σύγκριση με τα τρία τέταρτα στην τελευταία. Ο καθηγητής Reitsema ήταν ο κύριος συγγραφέας και στις δύο μελέτες.

Ο Άγγελος Χανιώτης, Έλληνας ιστορικός στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών στο Πρίνστον, είπε ότι η νέα μελέτη ρίχνει νέο φως στη σύνθεση των μαχών στην Χίμαιρα. «Αυτό επιβεβαιώνει τη γενική εικόνα που είχαμε από αρχαίες πηγές, ενώ αναδεικνύει τον ρόλο των μισθοφόρων», είπε.

Ο γενετιστής Ντέιβιντ Ράιχ στο Χάρβαρντ, του οποίου το εργαστήριο παρήγαγε τα δεδομένα, “υποδεικνύει ότι οι Έλληνες μείωσαν τον ρόλο των μισθοφόρων επειδή ήθελαν να δείξουν την πατρίδα τους ως υπερασπιζόμενη από ηρωικούς ελληνικούς στρατούς και θωρακισμένους λογχοφόρους. Ως οπλίτες”.

Οι τύραννοι που κυβέρνησαν τις πόλεις της ελληνικής Σικελίας κατά την Ελληνική Εποχή στρατολόγησαν τυχερούς στρατιώτες για εδαφική επέκταση, και σε ορισμένες περιπτώσεις αυτοί οι ηγεμόνες ήταν αντιδημοφιλείς και χρειάζονταν σωματοφύλακες. «Η στρατολόγηση μισθοφόρων ώθησε τη χρήση νομισμάτων στη Σικελία», είπε ο καθηγητής Ρεϊτσέμα.

Η Σικελία της αρχαιότητας, πλούσια σε πόρους και στρατηγικά τοποθετημένη, ήταν η πατρίδα τόσο των ελληνικών όσο και των καρχηδονιακών αποικιών, οι οποίες ήταν από καιρό αρμονικές. Όταν όμως ο Τέρυλος, ο τύραννος της Χιμέρας, εκδιώχθηκε από τους δικούς του ανθρώπους το 483 π.Χ., κάλεσε τους Καρχηδονίους συμμάχους του να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της πόλης.

Ανασκαφές στη Δυτική Νεκρόπολη της Χιμέρας στη Σικελία. Stefano Vassallo μέσω των New York Times

Τρία χρόνια αργότερα, ο Χάμιλκαρ Μάγκο έπλευσε από τη Βόρεια Αφρική στην Χίμαιρα με ένα εκστρατευτικό σώμα που υπολογίζεται από τον Ηρόδοτο ότι ήταν πάνω από 300.000. (Οι σύγχρονοι ιστορικοί τοποθετούν τον αριθμό πιο κοντά στις 20.000.)

Όμως ιππικό και πεζικό από τις δύο γειτονικές ελληνικές πόλεις-κράτη της Σικελίας, τις Συρακούσες και το Αγκριτζέντο, ήρθαν σε βοήθεια της Χίμαιρας, και τα στρατεύματα του Χάμιλκαρ κατατροπώθηκαν και τα πλοία του κάηκαν. Όταν όλα φαίνονταν χαμένα, ο Στρατηγός φέρεται να αυτοκτόνησε πηδώντας από μια προβλήτα.

Το 409 π.Χ., ο εγγονός του Hamilcar, Hannibal Mago, επέστρεψε για να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς. Την εποχή αυτή ο ελληνικός στρατός αποτελούνταν κυρίως από πολίτες της Χίμαιρας, με κάποιες ενισχύσεις. Οι Έλληνες ηττήθηκαν και η πόλη καταστράφηκε.

Οι τάφοι στην Χίμαιρα και στη Δυτική Νεκρόπολη ανακαλύφθηκαν το 2009 κατά την κατασκευή μιας σιδηροδρομικής γραμμής που συνδέει το Παλέρμο με τη Μεσσήνη. Ο χώρος έχει αποδώσει λείψανα από πάνω από 10.000 ταφές. Για τους αρχαιολόγους, ένας από τους καλύτερους δείκτες μισθοφορικής δύναμης — ξένης ή τοπικής — είναι η ταφή σε ένα κοινοτικό νεκροταφείο.

«Συχνά, οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν ότι οι μισθοφόροι καθαρίζουν το πεδίο της μάχης και θάβουν τους νεκρούς», είπε ο καθηγητής Ρεϊτσέμα.

Ως αποτέλεσμα, οι μισθοφόροι θα ήταν περισσότεροι από τους αμάχους, πνίγοντας σε ανώνυμους ομαδικούς τάφους, κάνοντας την αρχαιολογία αόρατη ή λιγότερο ορατή.

Οι νεκροί που βρέθηκαν στον ομαδικό τάφο στην Χίμαιρα ήταν όλοι ενήλικες άνδρες. Σύμφωνα με τον καθηγητή Ρεϊτσέμα, χρειάζονται «πολλές πηγές» για να διακρίνουν τους μαχητές από όλους τους άλλους. Ίχνη βίαιου τραύματος, όπως αιχμές λόγχης ενσωματωμένες στο σώμα, δείχνουν ότι ένα άτομο πέθανε εν ώρα δράσης.

«Δεν βρήκαμε πανοπλίες και όπλα, εκτός από αυτά που ήταν ενσωματωμένα στα οστά», είπε ο καθηγητής Ρεϊτσέμα. «Τα αντικείμενα θα είχαν ανακτηθεί από τους επιζώντες του πεδίου της μάχης».

Ο προσδιορισμός ποια οστά ήταν Ιμαρά και ποια Καρχηδονιακά ήταν θέμα τοποθεσίας.

Η Alyssa Mitnick, γενετιστής του Χάρβαρντ, υπεύθυνη για τη γενετική ανάλυση, είπε ότι η σκόπιμη ταφή των πεσόντων στη νεκρόπολη δείχνει ότι ήταν μέρος του στρατού του Himeran και όχι εχθροί.

«Δεν γνωρίζουμε τίποτα για τον τρόπο με τον οποίο θάφτηκαν τα μέλη του καρχηδονιακού στρατού», είπε, προσθέτοντας ότι «είναι σύνηθες στον ελληνικό πόλεμο ο νικητής να επιτρέπει στον εχθρό την πρόσβαση στο πεδίο της μάχης για να πετάξει τους νεκρούς του».

Τα χημικά ισότοπα στα οστά των μισθοφόρων έδειχναν ότι οι στρατιώτες γεννήθηκαν μακριά και ότι οι γονείς και οι παππούδες τους δεν ήταν μετανάστες. Όταν τα αρχαία γονιδιώματα αλληλουχήθηκαν και συγκρίθηκαν με όλα τα δημοσιευμένα γονιδιώματα, ο καθηγητής Ράιχ είπε: «Αυτά τα νέα γονιδιώματα είναι από την Ουκρανία και τη Λετονία».

Πέρα από την ανάδειξη του διαφορετικού γενετικού υπόβαθρου των στρατευμάτων, η έρευνα δείχνει ότι η γενετική καταγωγή πληροφορεί ποια σώματα θάφτηκαν σε ποιους τάφους.

Ξένοι μαχητές διαφόρων καταβολών θάφτηκαν στους ίδιους ομαδικούς τάφους: αρκετά σεβαστοί για να ταφούν στη νεκρόπολη, αλλά εξακολουθούν να διακρίνονται από πολλά άτομα ελληνικής καταγωγής.