Ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης (Δ) χαιρετίζει τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (L) μετά από συνάντηση στην Αθήνα στις 7 Δεκεμβρίου. [Dimitris Papamitsos/PM’s Press Office]
Παρά το γεγονός ότι το 2023 είναι έτος εκλογών, δεν παρατηρούνται αναταράξεις στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Στην πραγματικότητα, μπορεί να ήταν η πιο ήσυχη χρονιά από το πραξικόπημα στην Τουρκία το 2016. Ήδη πριν από τους καταστροφικούς σεισμούς στην ανατολική Τουρκία τον περασμένο Φεβρουάριο, μια ειρηνική προσπάθεια για την εκτόνωση των εντάσεων το 2020-2022 βρισκόταν σε εξέλιξη με μια συνάντηση μεταξύ του Προέδρου Ρετζέπ Ο στενός σύμβουλος του Ταγίπ Ερντογάν Ιμπραήμ Καλίν και η πρέσβης Άννα-Μαρία Μπόρα, κορυφαία διπλωματική σύμβουλος του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, και έξι ακόμη από την Τουρκία υπέβαλαν τις προτάσεις. Έτσι, οι σεισμοί λειτούργησαν ως επιταχυντής, όχι ως καταλύτης, για να μειώσουν τη σοβαρότητα των εστιών και των απειλών της Τουρκίας για την Ελλάδα και τους Έλληνες πολίτες.
Η πιο αξιοσημείωτη εξέλιξη των τελευταίων δέκα μηνών ήταν η παύση των εισβολών και των πτήσεων στον ελληνικό εναέριο χώρο από τουρκικά μαχητικά, μια άνευ προηγουμένου διάλειμμα από το 1974. Προφανώς, αυτή η αλλαγή δεν συνέβη επειδή η Τουρκία έπαψε να αμφισβητεί την κυριαρχία μας στον εναέριο χώρο. Αποτέλεσμα της συστηματικής και αποτελεσματικής πολιτικής των ελληνικών κυβερνήσεων τα τελευταία χρόνια. Αυτή η πολιτική πέτυχε να εξαρτήσει πολύ τις σχέσεις της Άγκυρας με τη Δύση για να εξετάσει τη συμπεριφορά της απέναντι στην Αθήνα και πιο πρόσφατα στη Λευκωσία. Η Τουρκία εξακολουθεί να επιμένει στη λύση δύο κρατών στην Κύπρο και παραβιάζει τα ψηφίσματα του ΟΗΕ για την Κύπρο, αλλά πρόσφατα απέφυγε να παραβιάσει την υφαλοκρηπίδα της Κύπρου, όπως είχε κάνει τα προηγούμενα οκτώ χρόνια. Η αποδέσμευση της Τουρκίας από τη Δύση, η ολοένα στενότερη ευθυγράμμιση της Ελλάδας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και ο χωρισμός της Κύπρου από τη Ρωσία έχουν δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα για περιφερειακές συνεργασίες στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το 2024 θα είναι σίγουρα μια σημαντική χρονιά, θέτοντας τις βάσεις για μια νέα στροφή στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Θα είναι ένα ενδιάμεσο που θα καθορίσει εάν οι διμερείς σχέσεις θα παραμείνουν συνεπείς με την εύθραυστη ισορροπία που καθιέρωσε η Διακήρυξη της Αθήνας. Η Διακήρυξη μπορεί να μην είναι νομικά δεσμευτική, αλλά είναι ένα διεθνές κείμενο κάποιας σημασίας, με συγκεκριμένους όρους, με τους οποίους κάθε πλευρά μπορεί να δεσμεύσει την άλλη σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο συμπεριφοράς.
Χάρη σε αυτή την τελευταία συμφωνία, η Αθήνα ελπίζει ότι η Τουρκία θα αποφύγει προκλήσεις που θα μπορούσαν να αναζωπυρώσουν την ένταση, ενώ η Άγκυρα είναι ικανοποιημένη με τις διατάξεις ότι και οι δύο πλευρές δεν θα παραπονούνται σε τρίτο μέρος εάν προκύψει διμερές ζήτημα. Η πλευρά μας ορθά εκτιμά ότι μετά το επεισόδιο Oruc Reis («Ερευνητικό πλοίο υδρογονανθράκων»), αναγκαστήκαμε να αναζητήσουμε μια διπλωματική και όχι στρατιωτική λύση αντί να φέρουμε την Τουρκία στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να τα παρατήσουμε. Η «υπεύθυνη» συμπεριφορά της Τουρκίας τους τελευταίους μήνες, ελάχιστα κινούμενη από τις ρεβιζιονιστικές της θέσεις, παγώνει την πώληση F-16 και αναβαθμισμένο εξοπλισμό και φαίνεται να έχει θέσει τις βάσεις για την επαναφορά των δεσμών της. με τη Δύση. Ωστόσο, η συνολική αποδέσμευση της Τουρκίας από τη Δύση και η αναξιοπιστία της ως εταίρου είχαν ακριβό τίμημα. Βλέπουμε όμως ότι μερικές χειρονομίες καλής θέλησης από τον Ερντογάν αρκούν για να ανατρέψουν ή με κάποιο τρόπο να κατευνάσουν την απογοήτευση της Δύσης στον χειρισμό των ζητημάτων σε διάφορα μέτωπα.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι επόμενοι δύο μήνες θα είναι κρίσιμοι. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν έχει λίγο χρόνο να ασχοληθεί με το θέμα των F-16 πριν ξεκινήσει σοβαρά η προεκλογική εκστρατεία (κάτι που, σε κάθε περίπτωση, θα γίνει μόνο αφού η Τουρκία εγκρίνει την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ), ανοίγοντας τον δρόμο για μια ελληνική εξαγορά. Έπεισε ένα σκεπτικιστικό Κογκρέσο ότι το αεροσκάφος F-35 και η απόκτηση F-16 της Τουρκίας θα συνδέονται με περισσότερο ή λιγότερο δεσμευτικούς όρους σχετικά με τη μελλοντική χρήση και λειτουργία. Η εξισορρόπηση αυτών των ενεργειών θα απαιτήσει αποτελεσματικό χειρισμό και συνεχή επικοινωνία μεταξύ Ουάσιγκτον και Άγκυρας. Η εστίαση του Ερντογάν μπορεί να είναι στη νίκη στις τοπικές εκλογές στην Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη για να εδραιώσει την πολιτική του κυριαρχία, αλλά δεν θέλει να χάσει περαιτέρω έδαφος στις αγορές όπλων. Θέλει να επαναφέρει τη στροφή του στην Ελλάδα το επόμενο έτος αγοράζοντας αεροσκάφη Eurofighter και βελτιώνοντας την τελωνειακή ένωση με την ΕΕ.
Για εμάς, θα ήθελε να συμπεριλάβει την Κύπρο στις τρέχουσες εξελίξεις στις σχέσεις με την Τουρκία. Η Διακήρυξη της Αθήνας καθιστά αναγκαία την παρακολούθηση μιας θετικής ατζέντας, διότι στην πραγματικότητα η Ελλάδα και η Τουρκία είναι αυτοσυγκρατημένες στην πλήρη χρήση των αναλογιών κυριαρχίας στο όνομα της διασφάλισης ειρηνικών σχέσεων. Ωστόσο, επειδή η Άγκυρα, λόγω της επιμονής της πολιτικής της –και παρά τους περιορισμούς που επιβάλλονται από τη Δύση– μπορεί εύκολα να αλλάξει τον κακό της εαυτό, χρειάζονται ενέργειες για τη δέσμευσή της σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο κανόνων. Για τον σκοπό αυτό, η απόκτηση όρων (σε γενικές γραμμές, ανταμείβεται για την εκπλήρωση ορισμένων ειδικών όρων) θα πρέπει να επεκταθεί σε οικονομικά και εμπορικά ζητήματα μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας. Ένας από τους κύριους στόχους μας είναι να διοργανώσουμε μια περιφερειακή διάσκεψη στην Ανατολική Μεσόγειο αμέσως μετά το τέλος των ισραηλινών επιχειρήσεων στη Γάζα.
————
Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι Διευθυντής του Ινστιτούτου Παγκόσμιων Υποθέσεων (IGA) και Αναπληρωτής Καθηγητής στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος (ACG).
Dionysos Alec