A Tale of Two Europes – Ανισορροπίες πληρωμών στη νομισματική ένωση του ευρώ | Του Ιβάν Χουάρες | Αύγουστος 2023

Είναι οι Ισπανοί και οι Έλληνες πιο τεμπέληδες από την υπόλοιπη Ευρώπη; Οι δύο χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ξεχωρίζουν για τα υπερβολικά υψηλά ποσοστά ανεργίας και τη χαμηλή βιομηχανική παραγωγικότητα, για την οποία οι βόρειες χώρες της ΕΕ έχουν κατηγορήσει την τεμπελιά των Νοτιοευρωπαίων. Ωστόσο, η χαμηλή παραγωγικότητα και η υψηλή ανεργία στις χώρες της Νότιας Ευρώπης οφείλονται πρωτίστως στο πολυεθνικό ευρώ. Οι Ισπανοί που παίρνουν έναν υπνάκο δεν πρέπει να κατηγορούνται για τα οικονομικά δεινά της Ισπανίας. Νότιες χώρες όπως η Ισπανία και η Ελλάδα αντιμετωπίζουν ένα νόμισμα του οποίου η τιμή δεν είναι συμβατή με τις τιμές και το κόστος των τοπικών οικονομιών. Οι ανισορροπίες των τιμών οδήγησαν σε επίμονες πληρωμές και δημοσιονομικά ελλείμματα στις οικονομίες της Νότιας Ευρώπης και οι προσαρμογές του ισοζυγίου πληρωμών οδήγησαν σε υψηλή ανεργία και χαμηλή παραγωγικότητα. Έτσι, τα χαμηλά ποσοστά απασχόλησης και η χαμηλή παραγωγικότητα στη νότια Ευρώπη πηγάζουν από ένα νομισματικό φαινόμενο.

Στον απόηχο της Μεγάλης Ύφεσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετώπισε πολιτικές και πολιτιστικές διαιρέσεις μεταξύ των χωρών της Βόρειας και Νότιας Ευρώπης. Αφού οι υπερχρεωμένες ελληνικές και πορτογαλικές κυβερνήσεις και ισπανικές εταιρείες πάλεψαν να εξυπηρετήσουν το χρέος κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αναγκάστηκε να λειτουργήσει ως οργανισμός ασφάλισης καταθέσεων και δανειστής έσχατης ανάγκης για ιδρύματα με έλλειψη ρευστότητας, διασώζοντας ακόμη και την ελληνική κυβέρνηση. Με τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες της Νότιας Ευρώπης να αναγκάζονται να εξοφλήσουν τα χρέη τους, τα μέλη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στη βόρεια Ευρώπη άρχισαν να πιέζουν τη νότια Ευρώπη να εμπλακεί σε μέτρα λιτότητας.

Καθώς οι νότιες κυβερνήσεις εφάρμοσαν πολιτικές λιτότητας, έγιναν βαθιά αντιδημοφιλείς. Τα λαϊκιστικά κινήματα εμφανίστηκαν σε πείσμα των αυξήσεων φόρων και των περικοπών δαπανών, και οι λαϊκιστές άρχισαν να κερδίζουν τις εκλογές. Και στην Ελλάδα, η λαϊκιστική κυβέρνηση έχει επανειλημμένα απειλήσει ότι θα αποσύρει το χρέος της και επαναδιαπραγματεύτηκε το σχέδιο διάσωσης με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τρεις φορές.

Το στερεότυπο της αργής Μεσογείου εξαπλώθηκε ως εξήγηση για τις πολιτικές διαμάχες και την οικονομική αδυναμία στη νότια Ευρώπη. Το 2011, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ επεσήμανε ότι οι άνθρωποι στην Ισπανία, την Ελλάδα και την Πορτογαλία δεν εργάζονταν αρκετά και έκαναν πάρα πολλές διακοπές. Αυτό το στερεότυπο πηγάζει από τη χριστιανική διαίρεση της Ευρώπης, όπου τα αυστηρά προτεσταντικά βόρεια έθνη βρήκαν τα νότια καθολικά έθνη τεμπέληδες και ανήθικα. Μια δημοσκόπηση έδειξε ότι περίπου οι μισοί Γερμανοί πιστεύουν ότι οι Ισπανοί είναι τεμπέληδες και δεν τους εμπιστεύονται. Λόγω των οικονομικών και πολιτικών δυσκολιών στον απόηχο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, η αφήγηση των τεμπέληδων Ισπανών που αγαπούν τη σιέστα εξόργισε τον Βορρά.

Ωστόσο, η πραγματική αιτία της οικονομικής αδυναμίας στη νότια Ευρώπη είναι πιο περίπλοκη και έχει τις ρίζες της στις επίμονες ανισορροπίες στο ισοζύγιο πληρωμών στις χώρες του νότου. Η Ελλάδα δεν έχει ακόμη καταγράψει πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών κατά τη χρήση του ευρώ, ακόμη και μετά τη δέσμευσή της σε πολιτικές λιτότητας στις αρχές του 2010. Επειδή η ανισορροπία πληρωμών συμπίπτει με υψηλή ανεργία, αυτή η ανισορροπία πρέπει να προκληθεί από την κακή ευθυγράμμιση μεταξύ των ισοτιμιών του εθνικού νομίσματος και του εγχώριου κόστους και τιμές. Για να έχει η Ελλάδα ένα επίμονο εμπορικό έλλειμμα, οι εγχώριες τιμές της θα πρέπει να είναι πολύ υψηλές σε σχέση με το ευρώ, γεγονός που θα μείωνε τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.

Το ευρώ είναι πολύ ισχυρό για την ελληνική οικονομία, οδηγώντας σε υψηλά ποσοστά ανεργίας. Ενώ τα εμπορικά και δημοσιονομικά ελλείμματα θα μπορούσαν να είχαν χρηματοδοτηθεί από το εξωτερικό χρέος πριν από την παγκόσμια οικονομική κρίση, οι πιστωτικοί περιορισμοί ανάγκασαν τη Νότια Ευρώπη να προβεί σε προσαρμογές του ισοζυγίου πληρωμών. Οι προσαρμογές μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση έχουν προκαλέσει μεγάλο οικονομικό πόνο στη νότια Ευρώπη: η ανεργία και ο πληθωρισμός έχουν αυξηθεί, ενώ η παραγωγικότητα έχει μειωθεί. Επιπλέον, οι οικονομίες του νότου εγκατέλειψαν την ανεξάρτητη νομισματική πολιτική όταν εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και άρχισαν να χρησιμοποιούν το ευρώ, γεγονός που δυσκόλεψε τη μείωση της ανεργίας και του πληθωρισμού.

Παρόμοια ανισορροπία τιμών καταδείχθηκε και στις βόρειες χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ενώ οι χώρες του Νότου αντιμετώπισαν πολύ υψηλές εγχώριες τιμές και κόστος σε σύγκριση με το ευρώ, οι χώρες του Βορρά αντιμετώπισαν χαμηλές εγχώριες τιμές και κόστος σε σύγκριση με το ευρώ. Χώρες όπως η Γερμανία έχουν ωφεληθεί πολύ από αυτή την ανισορροπία, σημειώνοντας τεράστια εμπορικά πλεονάσματα και χαμηλή ανεργία. Αυτό καθιστά κάπως ειρωνικές τις επικρίσεις των βόρειων χωρών για ανισορροπίες πληρωμών στο νότο, επειδή η ανεργία στην Ελλάδα και την Ισπανία παρέχει στη Γερμανία εμπορικά πλεονάσματα.

Τα βόρεια εμπορικά πλεονάσματα δεν σημαίνουν ότι τα βόρεια μέλη της ΕΚΤ επωφελήθηκαν από την ανισορροπία. Οι χώρες του Βορρά έπρεπε να αντιμετωπίσουν τη συστημική αστάθεια που προέκυψε από τις ανισορροπίες πληρωμών και τα δημοσιονομικά ελλείμματα στο Νότο. Κατά τη διάρκεια της κρίσης του ελληνικού δημόσιου χρέους το 2011, τα πλεονασματικά βόρεια κράτη μέλη της ΕΚΤ αναγκάστηκαν να εγγυηθούν το ελληνικό χρέος. Αν και η ανισορροπία των τιμών ωφέλησε τη Γερμανία και την Ολλανδία χάρη στα εμπορικά πλεονάσματα και τα υψηλά ποσοστά απασχόλησης, δημιούργησε επίσης ένα εύθραυστο χρηματοπιστωτικό σύστημα που έθεσε σε κίνδυνο όλη την Ευρώπη. Η ανισορροπία των τιμών είναι δαπανηρή στο Βορρά και στο Νότο μέσω διαφορετικών φαινομένων.

Οι ευρωπαϊκές οικονομίες πρέπει να ενσωματωθούν περαιτέρω προτού μπορέσουν να αποφύγουν τις ανισορροπίες των τιμών. Οι αγορές εργασίας των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είναι κατακερματισμένες και όσο συμβαίνει αυτό, οι τιμές θα παραμένουν ανισόρροπες στο πολυεθνικό νόμισμα. Καθώς η ανισορροπία του ισοζυγίου πληρωμών επιδεινώνει την ολοκλήρωση της αγοράς εργασίας, το ευρώ είναι πιθανό να συνεχίσει να δημιουργεί ασυνέπειες στις τιμές. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν μπορεί να λύσει εύκολα τα προβλήματα της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής αστάθειας, διότι οι ανισορροπίες στις τιμές του ευρώ είναι θεμελιώδους σημασίας για τις οικονομίες των χωρών-μελών.

Η ευθραυστότητα και οι ασυμμετρίες της ΕΚΤ είναι θεμελιώδεις για το ευρώ και δεν φταίνε οι τεμπέληδες χώρες. Λόγω της μη ολοκληρωμένης νομισματικής ένωσης, η κακή ευθυγράμμιση των ισοτιμιών του ευρώ και του εγχώριου κόστους οδήγησε σε υψηλά ποσοστά ανεργίας και χαμηλή παραγωγικότητα στις οικονομίες του νότου. Ταυτόχρονα, οι βόρειες οικονομίες έλαβαν χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας και υψηλότερη παραγωγικότητα. Ωστόσο, η Γερμανία και η Γαλλία έχουν να αντιμετωπίσουν τη χρηματοπιστωτική και οικονομική αστάθεια που προκαλούν η Ελλάδα και η Ισπανία. Από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, το ευρώ έχει επηρεάσει αρνητικά την οικονομική ανάπτυξη των μελών του. Αυτή η αργή τροχιά είναι πιθανό να συνεχιστεί καθώς η ΕΚΤ αντιμετωπίζει τον πληθωρισμό μετά τον κορωνοϊό και τη νομισματική σύσφιξη.